पूजेचे साहित्य –
हळद, कुंकू, गुलाल, रांगोळी, उदबत्ती, विड्याची (नागवेली) पाने 12, सुपाऱ्या 30, नारळ 2, खारका 5, बदाम 5, खोबऱ्याची वाटी 1, गूळ व साखर, दूर्वा, फुलें, तुळशी एक हजार (मोजून ठेवणें) व इतर लोकांसाठी निराळ्या जास्त, आंब्याचा डहाळा 1, केळीचे अगर कर्दळीचे खांब 4, एक चौरंग, पाट 5, तांबे 2, ताम्हनें 3, एक सकलाद (शाल), पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर), गंध, अक्षता, तांदूळ अर्धा शेर, अत्तर, गरम पाणी, बुक्का, हार 2, सुटे 10-10 पैसे एक रुपयाचे, धूप, संध्येची पळी, पंचपात्री, शंख, घंटा, देवाची मूर्ति, दक्षिणा सव्वा रुपया व पोथीच दक्षिणा यथाशक्ति, वस्त्र (पंचा किंवा कापड), नीरांजन (फुलवातीसह), समई, पूजेसाठी तबक, यज्ञोपवीत (जानवी जोड), अरग वगैरे.
प्रसादाचे साहित्य –
लोण्याचे शुद्ध तूप, गव्हाचा रवा, साखर, दूध, प्रत्येकी सव्वा किलो / लिटर प्रमाणांत घ्यावी. म्हणजे सव्वा पाव किलो / लिटर, सव्वा किलो लिटर, शेर किंवा घरांतील सव्वा भांडे, प्रसाद चालेल. प्रसाद झाल्यावर सव्वा केळे कुसकरून अगर चकत्या करून घालावे, गव्हाचा रवा न मिळेल तर तांदुळाचा चालेल, साखर न मिळेल तर गूळ घ्यावा. प्रसाद लहान लहान मुदा पाडून शक्यतो लहान द्रोणात द्यावा. या शिवाय अन्नाचा महानैवेद्य करवा.
सत्यनारायणाच्या पूजेचा काल व नियम –
आपले मन प्रसन्न असतांना कोणत्याही शुद्ध दिवशी श्रीसत्यनारायण पूजा करावी. पौर्णिमा, संक्रांत व श्रावण महिना हे काल विशेष आहेत. पूजेची वेळ मुख्यत: सूर्यास्तसमयी म्हणजे गोरज मुहूर्तावर विशेष चांगली. तथापि प्रात:काली पूजा केली तरी चालेल. पूजा सायंकाळी असेल तर उपवास करावा. पूजेच्या पूर्वी तैलाभ्यंग स्नान करावे व कपाळी कुंकुमतिलक लावावा.
नंतर कुलपरंपरेनुसार वेदोक्त किंवा पुराणोक्त पूजा करावी. आपले मुख पूर्वेला करून पूजेला बसावे. दक्षिणेला मुख करून पूजेला बसू नये. उत्तराभिमुख बसले तरी चालेल.
श्रीसत्यनारायणाची मांडणी –
आपल्यासमोर चौरंग मांडावा. त्यावर व सभोवती रांगोळी काढावी. रांगोळीत गुलाल भरावा. चौरंगावर मध्यभागी पावकिलो तांदूळ किंवा गहू घालावे. चौरंगावरच आपल्या उजव्या बाजूस मूठभर तांदूळ घालून त्यावर सुपारी ठेवावी. याला गणपति म्हणतात. मधल्या तांदुळावर कलश (तांब्या) ठेवावा; व त्यामध्ये पाणी, गंध, फुले, पैसा, सुपारी, दूर्वा, अक्षता घालाव्या व आंब्याचा डहाळा किंवा गहू घलावे व ताम्हनाच्या मध्यभागी वरुणाची सुपारी ठेवावी (मांडावी) व आठ दिशांना आठ सुपार्या लोकपालांच्या मांडाव्या व त्याचप्रमाणे नवग्रहांच्या सुपार्या मांडाव्या. गणपतीची पूजा करणे, याचा अर्थ चौरंगावरील मांडलेला जो गणपति त्याची पूजा करावी. आवाहन, आसन या शब्दांचा अर्थ पुढे महापूजेच्या वेळी लिहिल्याप्रमाणे समजावा.
पूजेसाठी शाळिग्राम किंवा बाळकृष्ण घ्यावा. पूजा चालूं असतांना शाळिग्राम असेल तर अक्षता वाहू नयेत. तुलसीपत्र वाहावे. बाळकृष्णाला अक्षता वाहाव्या.
अथ पूजाप्रारंभ –
प्रथम इष्टदेवतांना हळद-कुंकू वाहून देवापुढे विडा ठेवावा. (विड्याची पाने दोन, त्यावर पैसे व एक सुपारी) व नमस्कार करावा. गुरुजींना म्हणजे उपाध्यायांना नमस्कार करून आपल्या आई-वडिलांना आणि इतर वडील मंडळींना नमस्कार करून आसनावर बसावे व सुरुवात करावी.
१. आचमन:
१. श्री केशवाय नमः ।
२. श्री नारायणाय नमः ।
३. श्री माधवाय नमः ।
चौथे नाव उच्चारतांना ‘नमः’ या शब्दाच्या वेळी उजव्या हातावरून ताम्हणात पाणी सोडावे.
४. श्री गोविन्दाय नमः ।
पूजकाने हात पुसून नमस्काराच्या मुद्रेत छातीजवळ हात जोडावेत.
५. श्री विष्णवे नमः ।
६. श्री मधुसूदनाय नमः ।
७. श्री त्रिविक्रमाय नमः ।
८. श्री वामनाय नमः ।
९. श्री श्रीधराय नमः ।
१०. श्री हृषीकेशाय नमः ।
११. श्री पद्मनाभाय नमः ।
१२. श्री दामोदराय नमः ।
१३. श्री सङ्कर्षणाय नमः ।
१४. श्री वासुदेवाय नमः ।
१५. श्री प्रद्मुम्नाय नमः ।
१६. श्री अनिरुद्धाय नमः ।
१७. श्री पुरुषोत्तमाय नमः ।
१८. श्री अधोक्षजाय नमः ।
१९. श्री नारसिंहाय नमः ।
२०. श्री अच्युताय नमः ।
२१. श्री जनार्दनाय नमः ।
२२. श्री उपेन्द्राय नमः ।
२३. श्री हरये नमः ।
२४. श्री श्रीकृष्णाय नमः ।।
२ . प्राणायाम :
प्रणवस्य परब्रह्मऋषि: परमात्मा देवता देवी गायत्रीच्छंद: प्राणायामे विनियोग:
ॐ भू: ॐ भुव: ॐ स्व: ॐ मह: ॐ जन: ॐ तप: ॐ सत्यम्
ॐ तत्सवितुर्वरेण्य भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो न: प्रचोदयात्
ॐ आपोज्योती रसोमृतं ब्रह्मभूर्भुव: स्वरोम् ।
३ . देवतावंदन :
ॐ श्रीमन्महागणाधिपतये नम: इष्टदेवताभ्यो नम: कुलदेवताभ्यो नम: ग्रामदेवताभ्यो नम: स्थानदेवताभ्यो नम: वास्तुदेवताभ्यो नम: मातापितृभ्यां नम: श्रीलक्ष्मीनारायणाभ्यां नम: सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमो नम: सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नम: निविघ्ननमस्तु ।
४. देवतास्तवन:
सुमुश्रषैकदंतश्च कपिलो गजकर्णक:
लंबोदरश्च विकटो विघ्ननाशो गणाधिप: ।
धूम्रकेतुर्गणणाध्यक्षो भालचंद्रो गजानन:
द्वादशैतानि नामानि य: पठेच्छृणुयादपि ।
विद्यारंभे विवाहे च प्रवेशे निर्गमे तथा
संग्रामे संकटे चैव विघ्नस्तस्य न जायते ।
शुक्लांबरधरं देवं शशिवर्णं चतुर्भुजं
प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये
सर्व मंगलमांगल्ये शिवेसर्वार्थसाधिके
शरण्ये त्र्यंबके गौरि नारायणि नमोस्तु ते ।
सर्वदा सर्वकार्येषु नास्ति तोषाममंगलम् ।
येषां हृदिस्थो भगवान् मंगलायतनं हरि: ।
तदेव लग्नं सुदिनं तदेव ताराबलं चंदा्रबलं तदेव
विद्याबलं दैवबलं तदेव लक्ष्मीपते तेङ्घ्रियुगं स्मरामि ।
लाभस्तेषां जयस्तेषां कुतस्तेषां पराजय:
येषामिंदीवरश्यामो हृदयस्थो जनार्दन:
विनायकं गुरुं भानुं ब्रह्माविष्णुमहेश्वरान्
सरस्वतीं प्रणम्यादौ सर्वकार्यार्थसिद्धये ।
अभीपिसतार्थसिद्धयर्थं पूजितो य: सुरासुरै:
सर्वविघ्नहरस्तमै गणाधिपतये नम: ।
सर्वेष्वारब्धकार्येषु त्रयस्त्रिभुवनेश्वरा:
देवा: दिशंतु न: सिद्धिं ब्रह्मेशानजनार्दना: ।
५. देशकाल उच्चारण:
श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे विष्णुपदे श्रीश्वेतवाराहकल्पे वैवस्वतमन्वंतरे कलियुगे प्रथमचरणे भरतवर्षे भरतखंडे जंबुद्वीपे दंडकारण्ये देशे गोदावर्या: दक्षिणेतीरे शालिवाहनशके अमुक नाम संवत्सरे अमुकायने अमुकऋतौ अमुकमासे अमुकपक्षे अमुकतिथौ अमुकवासरे अमुकदिवसनक्षतत्रे विष्णुकरणे अमुकस्थिते वर्तमाने चन्द्रे अमुकस्थिते श्रीसूर्ये अमुकस्थिते देवगुरौ शेषेषु ग्रहेषु यथायथं राशिस्थानस्थितेषु सत्सु शुभनामयोगे शुभकरणे एवंगुणविशेषणाविशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ
६. संकल्प :
(येथे पूजा करणाराने स्वत: म्हणावे)
मम आत्मन:
श्रुतिस्मृति पुराणोक्त फलप्रापत्यर्थं
अस्माकं सकुटुंबानां सपरिवाराणां
क्षेमस्थैर्य आयुरारोग्य ऐश्वर्यप्रापत्यर्थं सकलपीडा परिहाथार्थं
मने इप्सित सकलमनोरथ सिद्ध्यर्थम्
श्रीसत्यनारायणदेवताप्रीत्यर्थं यथाज्ञानेन यथामीलितोपचारदा्रव्यै:
ध्यानावाहनादि षोडशोपचारपूजा अहं करिष्ये
(उजव्या हातात पाणी घेऊन ताम्हनांत सोडावे.)
तत्रादौ निर्विघ्नतासिद्ध्यर्थं महागणपतिपूजनं करिष्ये
तथा शरीरशुद्ध्यर्थं षडङ्गन्यासं
कलशशंखघंटापूजनं वरुणादिदेवतास्थापनार्थं कलशस्थापनं वरुणादिदेवतापूजनं करिष्ये
(उजव्या हातांत पाणी घेऊन ताम्हनांत सोडावे.)
तांदुळावर सुपारी ठेवून तोच गणपति समजून पुढील सर्व उपचार वाहावे.
टीप :- ज्या ठिकाणी ‘अमुक’ शब्द आला आहे, तेथें पूजेच्या दिवशी पंचांग पाहून त्याप्रमाणे संवत्सराचे नांव, तिथि व वारांचे नांव, तसेच त्या दिवशी असलेले नक्षत्र, योग, करण, चंद्रराशि, सूर्यराशि व गुरुराशि यांचे उल्लेख करावे.
श्री गणपती पूजा
ॐ गणानां त्वा गणपतिं हवामहे कविं कवीनामुपमश्रवस्तमं ।
ज्येष्ठराजं ब्रह्मणां ब्रह्मणस्पत आ न: श्रृझ्वन्नूतिभि: सीद सादनं ।
वक्रतुण्ड महाकाय कोटिसूर्यसमप्रभ निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ।
असे म्हणून गणपतीवर अक्षता वाहाव्या व पुढील वाक्य म्हणावे.
आस्मन् पूगीफले ऋद्धिबुद्धिसहितं महागणपतिं सांगं सपरिवारं सायुधं सशक्तिकं आवाहयामि
(आवाहनार्थ अक्षता वाहाव्या.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतिं ध्यायामि (गणपतीचे ध्यान करावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि (अक्षता वाहाव्या.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: पाद्यं समर्पयामि (पळीभर पाणी घालावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: अर्घ्यं समर्पयामि (गंधाक्षतायुक्त पाणी घालावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: आचमनीयं समर्पयापि (पळीभर पाणी घालावे.)
ॐ भूर्भव: स्व: महागणपतये नम: स्नानं समर्पयामि (पळीभर पाणी घालावे.) सुप्रतिष्ठितमस्तु
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: वस्त्रोपवस्त्रार्थे कार्पासवस्त्रं समर्पयामि (कापसाची दोन वस्त्रे वाहावी.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: यज्ञोपवीतं समर्पयामि (जानवें वाहावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: विलेपनार्थे चन्दनं समर्पयामि (गणपतीला गंध लावावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: अलंकारार्थे अक्षतानऊ समर्पयामि (अक्षता वाहाव्या.)
ऋद्धिसिद्धिभ्यां नम: हरिद्रा कुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि (हळदकुंकू वाहवें.)
ॐ भूर्भुव: स्व:हा महागणपतये नम: सिंदूरं परिमलदव्याणि च समर्पयामि (या मंत्राने शेंदूर व अष्टगंध, अर्गजा वगैरे सुवासिक द्रव्यें वाहावी.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: कालोद्भव पुष्पाणि दूर्वांकुरांश्च समर्पयामि (गणपतीला तांबडी फुलें व दूर्वा वाहाव्यात.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: धूपं दीपं च समर्पयामि (उदबत्ती ओवाळून नंतर नीरांजन गणपतीला ओवाळावे.)
ॐ भूभुरंव: स्व: महागणपतये नम: नैवेद्यार्थे गुडखाद्यनैवेद्यं समर्पयामि (चौकोनी मंडल करून त्यावर गूळखोबरे ठेवून त्याचा नैवेद्य पुढील मंत्रांनी गणपतला दाखवावा.)
ॐ प्राणाय स्वाहा
ॐ अपानाय स्वाहा
ॐ व्यानाय स्वाहा पानीयं समर्पयामि (एक पळीभर पाणी ताम्हनांत सोडावे व वरील मंत्रांनी पुन्हा नैवेद्य दाखवावा.) उत्तरापोशानं समर्पयामि हस्तप्राक्षालनं समर्पयामि मुखप्रक्षालनं समर्पयामि (तीन पळ्या पाणी ताम्हनांत सोडावे.)
मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं सुवर्णानिषक्रयदक्षिणां समर्पयामि (विडा, सुपारी व दक्षिणा ठेवून त्यावर पाणी घावावे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: मंत्रपुष्पं समर्पयामि (गणपतीला फूल वाहावे व हात जोडून प्रार्थना करावी.)
नमस्कारोमि कार्यं मे सिद्धिमायातु प्रसन्ने त्वयि धातरि विघ्नानि नाशमायान्तु सर्वाणि सुरनायक ॐ भूर्भुव: स्व: महागणपतये नम: प्रार्थनां समर्पयामि अनेन कृतपूजनेन महागणपति: प्रीयतां । (उदक सोडावे.)
आसनमांडी घालावी. (डाव्या गुडघ्यावर उजवा पाय ठेवावा व उजव्या गुडघ्यावर डावा हात उताणा ठेवावा.) उजव्या हातांत पाणी घेऊन ते आपल्या मस्तकाभोवती फिरवून डाव्या हातांत घालावे व त्यावर उजवा हात पालथा (उपडा) ठेवावा.
पृथ्वीति मंत्रस्य भेरुपृष्ठऋषि: कूर्मोदेवता सुतलं छंद: आसने विनियोग:
ॐ पृथ्वि त्वया धृता लोका देवि त्वं विष्णुना धृता त्वं च धारय मां देवि पवित्रं कुरु चासनम् । इति आसनं विधाय ॐ अपसर्पन्तु ते भूता ये भूता भूमिसंस्थिता: ये भूता विघ्नकर्तारास्ते गच्छंतु शिवाज्ञया । अपक्रामन्तु भूतानि पिशाचा: सर्वतो दिशम् सर्वेषामविरोधेन पूजाकर्म समारभे ।
षडङ्गन्यास
इति भूतोत्सादनं कृत्वा अथ षडङ्गन्यास:
ॐ भूर्भुव: स्व: हृदयाय नम: (छातीला उजवा हात लावावा.)
ॐ भूर्भुव: स्व: शिरसे स्वाहा (मत्सकाला हात लावावा.)
ॐ भूर्भुव: स्व: कवचाय हुम् (हाताची ओंजळ करून छातीकडे तीन वेळा फिरवावी.)
ॐ भूर्भुव: स्व: नेत्रत्राय वौषट् (डोळे व भुंवईच्यामध्ये हात लावणे.)
ॐ भूर्भुव: स्व: अस्त्राय फट् (टाळी वाजवावी.)
इति दिग्बंध:
कलश शंख घंटा पूजन
अथ कलशशंखघंटापूजनम्
कलशस्य मुखे विष्णु: कंठे रुद्र: समाश्रित:
मूले तत्र स्थितो ब्रह्मा मध्ये मातृगणा: स्मृता:
कुक्षौ तु सागरा: सर्वे सपतद्वीपा वसुंधरा
ऋग्वेदोथ यजुर्वेद: सामवेदो ह्यथर्वण:
अंगैश्च सहिता: सर्वे कलशं तु समाश्रिता:
अत्र गायत्रीसावित्री शांति: पुष्टिकरी तथा
आयांतु देवपूजार्थं दुरितक्षयकारका:
गंगे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वति
नर्मदे सिंधु कावेरि जलेऽस्मिन् सन्निधिं कुरु ।
कलशाय नम: सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि धेनुमुद्रां प्रदर्श्य
(पूजेसाठी भरून घेतलेला जो तांब्या असेल त्याला गंध, अक्षता व फुल वाहावे.)
ॐ शंखादौ चंद्रदैवत्यं कुक्षौ वरुणदेवता
पृष्ठे प्रजापतिं विद्यादग्रे गंगासरस्वती ।
त्वं पुरा सागरोत्पन्नो विष्णुना विधृत: करे
नमित: सर्वदेवैश्च पांचजन्य नमोऽस्तु ते ।
ॐ पांचजन्याय विद्महे पावमानाय धीमहि
तन्न: शंख: प्रचोदयात् ।
शंखाय नम: गंधपुष्पं समर्पयामि ।
(चौरंगावर आपल्या उजव्या बाजूस ठेविलेल्या शंखास हातांत घेऊन स्नान घालावे व पाणी भरून ठेवावा आणि गंधफूल वाहावे.)
आगमार्थं तु देवानां गमनार्थं तु रक्षसाम्
कुर्वे घंटारवं तत्र देवताव्हानलक्षणम्
घंटायै नम: मंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि (घंटा वाजवावी.)
हरिद्रां कुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि (प्रार्थना म्हणावी.)
(आपल्या डाव्या बाजूस ठेवलेल्या घंटेला उजव्या होतांत घेऊन स्नान घालावे व वस्त्राने पुसून जाग्यावर ठेवावी.)
भो दीप ब्रह्मरूपस्त्वं ज्योतिषां प्रभुरव्यय:
यावत् पूजासमापित: स्यात् तावत्त्वं सुस्थिरो भव
(दिव्याला नमस्कार करावा व गंध, फूल, हळदकुंकू वाहावे.)
उदकप्रेक्षण आणि शुद्धीकरण
अपवित्र: पवित्रो वा सर्वावस्थां गतोऽपि वा
य: स्मरेत् पुंडरीकाक्षं स बाह्याभ्यंतर: शुचि:
आत्मानं प्रोक्ष्य पूजाद्रव्याणि च संप्रोक्षेत।
(कलशातील पाणी पळीत घेऊन तुळशीपत्राने सर्व पूजासाहित्यावर प्रोक्षण करून नंतर आपल्या स्वत:वर प्रोक्षण करावे.)
कलश स्थापन
तंडुलोपरि आकलशेषु धावति
पवित्रे परि पिच्यते उक्थैर्यज्ञेषु वर्धते
इति कलशं संस्थापय
(चौरंगावरील तांदुळावर कलश तांब्या ठेवावा.)
कलशे जलं निक्षिपय तत्र गंधाक्षतपुष्पदूर्वांकुरान्
आम्रपल्लवं पूगीफलं हिरण्यं च निक्षिपय
(कलशात पाणी, गंधफूल, अक्षता, दूर्वा, आंब्याचा डहाळा, सुपारी व पैसा घालावा.)
पूर्णपात्र स्थापन
ॐ पूर्णा दर्वि परा पत सुपूर्णा पुनरापत
वस्नेव वि क्रीणावहा इषमूर्जं शतकतो इति कलशे पूर्णपात्रं
(कलशावर पूर्णपात्र म्हणजे ताम्हन ठेवून मधल्या सुपारीवर वरुणाचे आवाहन करावे.)
नवग्रह देवता आवाहन
ॐ इंद्राय नम: इन्द्रं आवाहयामि
ॐ अग्नये नम: आग्नं आवाहयामि
ॐ यमाय नम: यमं आवाहयामि
ॐ निर्ऋतये नम: निर्ऋतिं आवाहयामि
ॐ वरुणाय नम: सोमं आवाहयामि
ॐ शुक्राय नम: शुक्रं आवाहयामि
ॐ शनैश्चराय नम: शनैश्चरं आवाहयामि
ॐ राहवे नम: राहुं आवाहयामि
ॐ केतवे नम: केतुं आवाहयामि
इति नवग्रहान् आवाह्य
(याप्रमाणे आवाहन करून सर्व सुपार्यांवर क्रमाक्रमाने गंध, अक्षता, फुले वाहावी. हळदकुंकू, धूपदीपदाखवून नैवेद्य दाखवावा व नमस्कार करून उदक सोडावे.)
वरुण देवता पूजन
ॐ भूर्भव: स्व: वरुणाद्यावाहितदेवाताभ्यो नम:
सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि हरिद्रां कुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि
धूपं समर्पयामि दीपं दर्शयामि नैवेंद्यं समर्पयामि ।
मनस्करोमि अनेन कृतपूजनेन वरुणाद्यावाहितदेवता: प्रीयन्ताम्
(हातांत पाणी घेऊन ताम्हनांत सोडावे.)
कलशस्य मुखे विष्णु: (कलशाची प्रार्थना करावी.)
ध्यान
अथ ध्यानम्
ध्यायेत् सत्यं गुणातीतं गुणत्रयसमन्वितम्
लोकनाथं त्रिलोकनाथं त्रिलोकेशं कौस्तुभाभरणं हरिम् ।
नीलवर्णं पीतवासं श्रीवत्सपदभूषितम् गोविंदं गोकुलानंदं ब्रह्माद्येरपि पूजितम् ।
इति सत्यनारायणं ध्यायामि (ध्यान करावे.)
आवाहन
हरि: ॐ सहस्त्रशीर्षा पुरुष: सहस्त्राक्ष:
सहस्त्रपात् स भूमीं विश्वतो वृत्वाऽत्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम्
आगच्छ देवदेवेश तेजोराशे जगत्पते
क्रियमाणां मया पूजा गृहाण सुरसत्तम ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: आवाहनं समर्पयामि (देवावर अक्षता वाहाव्या. शाळिग्राम असल्यास तुळशीपत्र वाहावे.)
आसन
ॐ पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतंयच्च भव्यं उतामृतत्वस्पेशानो यदन्नेनाति रोहति । नानारत्नसमायुक्तं कार्तस्वरविभूषितम् आसनं देवदेवेश प्रीत्यर्थं प्रतिगृह्यताम् । श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि (देवाच्या आसनाच्या ठिकाणी अक्षता वाहाव्या.)
पाद्य
ॐ एतावानस्प महिमाऽतो ज्यायांश्च पूरुष: पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ।
पाद्यं गृहाण देवेश सर्वक्षेमसमर्थ भो: भक्त्या कमर्पितं देव लोकनाथ नमोऽस्तु ते ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: पाद्यं समर्पयामि (देवाच्या पायांवर पाणी घालावे.)
अर्घ्य
ॐ त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुष: पादोऽस्येहाभवत्पुन: ततो विष्वङ् व्यक्रामत्साशनानशने अभि ।
नमस्ते देवदेवेश नमस्ते धरणीधर नमस्ते गदाधार अर्घ्ये न: प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: अर्घ्य समर्पयामि
(पळीभर पाण्यात गंध, अक्षता, फूल घालून देवावर त्या पाण्याचे अर्ध्यं घालावे.)
आचयमन
ॐ तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुष: स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुर: । कर्पूरवासितं तोयं मंदाकिन्या: समाहृतम् आचम्यतां जगन्नाथ मया दत्तं हि भक्तित: । श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: आचयमनीयं समर्पयामि (देवावर संध्येच्या पळीने पाणी घालावे.)
स्नान
ॐ यत्पुरुषेण हविषां देवा यज्ञमतन्वत वसंतो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्म: शरध्दवि: ।
गंगासरस्वतीरेवा पयोष्णी नर्मदाजलै:। स्नापितोऽसि मया देव तथा शांतिं कुरुष्व मे ।
श्रीसत्यनारायणाय साङगाय सपरिवाराय नम: स्नानीयं समर्पयामि (संध्येच्या पळीने पाणी घालावे.)
पंचामृतस्नान
अथ पंचामृतस्नानम्
ॐ आ पयायस्व समेतु ते विर्वत: सोम वृष्णयं भवा वाजस्य संगथे ।
कामधेनो: समुद्भूतं देवर्षिपितृतृपितदम् पयो ददामि देवेश स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् ।
ॐ श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: पय:स्नानं समर्पयामि शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि
(देवाला दूध घालावे. नंतर साधे पाणी घालावे.)
ॐ दधिक्राव्णो अकारिषं जिष्णोरश्वस्य वाजिन: सुरभि नो मुखा करत्प्राण आयूंषि तारिषत् चंद्रमंडलसंकाशं सर्वदेवप्रियं दधि स्नानार्थं ते मया दत्तं प्रीत्यर्थं प्रतिगृह्यताम् । ॐ सत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: दधिसानं समर्पयामि शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि (देवाला दह्याने स्नान घालावे. नंतर साधे पाणी घालावे.)
ॐ घृतं मिमिक्षे घृतमस्य योनिर्घृते श्रितो घृतम्वस्य धाम
अनुषवधमा वह मादयस्व स्वाहाकृत: वृषभ वक्षि हव्यम् ।
आज्यं सुराणामाहार आज्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम्
आज्यं पवित्रं परमं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: घृतस्नानं समर्पयामि शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि
(देवाला तूप लावावे. नंतर साधे पाणी घालावे.)
ॐ मधु वाता ऋतायते मधु क्षरन्ति सिन्धव: माध्वीर्न: संत्वोषधी: ।
मधुनक्तमुतोषसो मधुमत्पार्थिवँ रज: मधु द्यौरस्तु न: पिता ।
मधुमान्नो वनस्पतिर्मधुमॉं अस्तु सूर्य: माध्वीर्गावो भवंतु न: ।
सर्वौपधिसमुत्पन्नं पीयूषसद्दशं मधु: स्नानार्थं ते प्रयच्छामि गृहाण परमेश्वर ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: मधुस्नानं समर्पयामि शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि
(देवाला मधाने स्नान घालावे. नंतर साधे पाणी घालावे.)
ॐ स्वादु: पवस्व दिव्याय जन्मने स्वादुरिंद्राय सुहवीतुनाम्ने
स्वादुर्मित्राय वरुणाय वायवे बृहस्पतये मधुमॉं अदाभ्य:
इक्षुदंडसमुद्भूतं दिव्यशर्करया हरिम् स्नापयामि सदा भक्त्या प्रीतो भव सुरेश्वर ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: शर्करास्नानं समर्पयामि
(देवाला साखरेने स्नान घालावे, नंतर साधें पाणी घालावे.)
गंधोदक
ॐ गंधंद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीम्
ईश्वरीं सर्वभूतांनां तामिहोप व्हये श्रियम् ।
कर्पूरैलासमायुक्तं सुगंधिद्रव्यसंयुतम् गंधोदकं मया दत्तं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणयं साङ्गाय सपरिवाराय नम: गंधोदकस्नानं समर्पयामि
(संध्येच्या पळीत पाणी व गंध घालून ते पाणी घालावे; नंतर साधे पाणी घालावे.)
श्रीसत्यनारायणाय नम:
सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं तुलसीपत्रं समर्पयामि हरिद्रां कुंकुमं समर्पयामि
(देवाला गंध, अक्षता, तुळशीपत्र व हळदकुंकू वाहावे.)
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम:
धूपं समर्पयामि
मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं सुवर्णनिष्कयदक्षिणां समर्पयामि
श्रीसत्यनारायणाय नम: मंत्रपुष्पं समर्पयामि नमस्करोमि
(प्रत्येक मंत्र म्हणून पाणी सोडावे. विड्याच्या दोन पानांवर पैसा-सुपारी ठेवून त्यावर पाणी घालावे. साध्या पाण्याचे उदक सोडावे. नंतर मंत्रपुष्प म्हणून एक फूल व अक्षता वाहाव्या.)
निर्माल्य
अनेन कृतपूर्वपूजनेन तेन श्रीसत्यनारायण: साङ्ग: सपरिवार: प्रीयताम्
उत्तरे निर्माल्यं विसृज्य अभिषेकं कुर्यात् (देवावर वाहिलेली पूर्वीची फुलें काढून उत्तरेकडे ठेवावी.)
महाभिषेक
(महाभिषेकाला पुरुषसुक्तानें अगर श्रीसूक्तानें) सुरुवात करावी.) अथवा
ॐ देवस्यं त्वा सवितु:
प्रसबोश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो
हस्ताभ्याम ग्नेस्तेजसा सूर्यस्य वर्चसेंद्रस्येंद्रियेणाभिर्षिचामि
सुरास्त्वामभिषिश्चन्तु ब्रह्माविष्णुमहेश्वरा: वासुदेवो जगन्नाथस्तथा सङ्कर्षणो विभु: ।1।
प्रद्युम्नश्चानिरुद्धच भवन्तु विजयाय ते आखण्डलोऽग्निर्भगवान् यमो निर्ऋतिस्था ।2।
वरुण: पवनश्चैव धनाध्यक्षस्था शिव: ब्राह्मणा सहित: सर्वे दिक्पाला: पान्तु ते सदा ।3।
कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधा पुष्टि: श्रद्धा क्रिया मति: बुद्धिर्लज्जा वपु: शान्ति: कान्तिष्टिश्च मातर: ।
एतास्त्वामभिषिश्चन्तु देवपल्य: समागता: आदित्यश्चन्द्रमा भौमो बुधजीवसितार्कजा: ।
ग्रहास्त्स्वामभिषिश्चन्तु राहु: केतुश्च तर्पिता: देवदानवगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगा: ।
ऋषयो मनवो गावो देवमातर एव च देवपल्यो दुमा नागा दैत्यश्चापसरसां गण: ।
अस्त्राणि सर्ववस्त्राणि राजानो वाहनानि च औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश्च ये ।
सरित: सागरा: शैलास्तीर्थानि जलदा नदा: एते त्वामभिषिश्चन्तु सर्वकामार्थसिद्धये ।
बलाय श्रियै: यशसेऽन्नाद्याय ॐ भुर्भूव: स्व: अमृताभिषेकोऽस्तु शान्ति: पुष्टिस्तुषिटश्चास्तु।
(देवावर पाणी घालावे.)
श्रीसत्यनारायणाय नम: अभिषेकस्नानं समर्पयामि शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि (अभिषेक झाल्यानंतर साधे पाणी घालावे.)
अनन्तरं शंखोदकस्नानं कृत्वा अभ्यंगस्नानं कुर्यात्
काषमीरागरुकस्तूरिकर्पूरमलयान्वितं दद्वर्तनं मया दत्तं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम्
मांगलिकस्नानं उष्णोदकस्नानं कुर्यात् (नंतर शंखोदक घालून अभ्यंगस्नान म्हणजे सुवासिक तेल, अत्तर वगैरे लावून गरम पाण्याने स्नान घालावे.)
तत: श्रीसत्यनारायणं पूर्णपात्रे प्रतिष्ठापय (नंतर देव वस्त्राने पुसून ठेवावा.)
वस्त्र
ॐ तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पूरुषं जातमग्रत: येन देवा अयजंत साध्या ऋषयश्च ये ।
सर्वभूषाधिके सौम्ये लोकलज्जानिवारणे मयोपपादिते तुभ्यं वाससी प्रतिगृह्यताम्
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: वस्त्रं समर्पयामि ।
(देवाला कापसाचे किंवा प्रत्यक्ष वस्त्र वाहावे.)
यज्ञोपवीत
ॐ तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत: संभृतं पृषदाज्यं पशून्तांश्चक्रे वायव्यानारण्यान्ग्राम्याश्च ये । देव देव नमस्तेऽस्तु त्राहि मां भव सागरात् ब्रह्मसूत्रं सोत्तरीयं गृहाण पुरुषोत्तर । श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: वस्त्रोपवस्त्रार्थे यज्ञोपवीतं समर्पयामि (देवाला जानवे घालावे.)
चंदन विलेपन
ॐ तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋच: सामानि जज्ञिरे छंदांसि जज्ञिरे तस्माद्यजु स्मादजायत ।
श्रीखंडं चन्दनं दिव्यं गंधाढ्यं सुमनोहरम् विलेपनं सुरश्रेष्ठ चन्दनं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: (देवाला गंध लावावे.) चंदनं यमर्पयामि
अक्षतास्तुंडुला: शुभ्रा: कुंकुमेन विराजिता:
मया निवेदिता भक्त्या गृहाण परमेश्वर ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: अक्षतान् समर्पयामि (देवाला अक्षता वहाव्या.)
हळद कुंकू
हरिद्रा स्वर्णवर्णाभा सर्वसौभाग्यदायिनी
सर्वालंकारमुख्या हि देवि त्वं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय हरिद्रां समर्पयामि (हळद वाहावी.)
हरिद्राचूर्णसंयुक्तं कुंकुम कामदायकम्
वस्त्रालंकरणं सर्व देवि त्वं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: कुंकुमं समर्पयामि (कुकू वाहावे.)
काजळ
कज्जलं कामदं रम्यं कामिनीकामसंभवम्
नेत्रयोर्भूषणार्थाय कज्जलं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीदेव्यै नम: कज्जलं समर्पयामि
(एका पानावर पुसट तुपाचे बोट लावून ते पान समईज्या ज्योतीवर धरावे, व जे काजळ मिळेल ते देवाला लावावे.)
शेंदूर
उदितारुणसंकाशं जपाकुसुमसान्निभम्
सीमन्तभूषणार्थाय सिंदूरं प्रतिगृह्यताम्
श्रीदेव्यै नम: सिंदूरं समर्पयामि (शेंदूर वाहावा.)
मंगळसूत्र
मांगल्यतं तुमणिभिर्मुक्ताफलविराजितम्
कंठस्य भूषणार्थाय कंठसूत्रं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीदेव्यै नम: कंठसूत्रं समर्पयामि (मंगळसूत्र वाहावे.)
बांगड्या
काचस्य निर्मितं दिव्यं कंकणं च सुरेश्वरि
हस्तालंकरणार्थाय कंकणं प्रतिगृह्यताम् । श्रीदेव्यै नम: कंकणं समर्पयामि (बांगड्या वाहाव्या.)
परिमलद्रव्य
ज्येत्स्नापते नमस्तुभ्यं नमस्ते विश्वरूपिणे
नानापरिमलद्रव्याणि गृहाण परमेश्वर ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: नानापरिमलद्रव्याणि समर्पयामि । (देवाला अर्गजा, अष्टगंध वगैरे सुगंधी द्रव्ये वाहावी.)
ॐ तस्मादश्वा अजायंत ये के चोभयादत्त:
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाता अजावय: ।
पुष्प
माल्यादीनि सुगंधीनि मालत्यादीनि वै प्रभो
मया हृतानि पूजार्थं पुष्पाणि प्रतिगृह्यताम् ।
सेवंतिकाबकुलचंपकपाटलाब्जै: पुन्नागजातिकरवीरसालपुष्पै:
बिल्वप्रवालतुलसीदलमालतीभि: त्वां पूजयामि जगदीश्वर मे प्रसीद ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवारायण नम: विविधपुष्पाणि समर्पयामि (सत्यनारायणाला आवडणारी फुले चमेली, मोगरी, केवडा, चाफा, जाई, कण्हेर, अशोक, बकुल, तगर, गुलाब व सुवासिक फुले आणावी. तुळस सर्वात अधिक प्रिय.)
तुलसीदलसमर्पण
सहस्त्रनाममंत्रै: सहस्त्रतुलसीपत्रसमर्पणं कार्यम् अलाभे अष्टोत्तरशततुलसीदलसमर्पणं कार्यम् (सत्यनारायणाला हजार तुळसी वाहाव्या. हजार न मिळतील तर एकशेआठ वाहाव्या.)
श्रीसत्यनारायणाष्टोत्तरशतनामावली
ॐ सत्यदेवाय नमः ।
ॐ सत्यात्मने नमः ।
ॐ सत्यभूताय नमः ।
ॐ सत्यपुरुषाय नमः ।
ॐ सत्यनाथाय नमः ।
ॐ सत्यसाक्षिणे नमः ।
ॐ सत्ययोगाय नमः ।
ॐ सत्यज्ञानाय नमः ।
ॐ सत्यज्ञानप्रियाय नमः । ९
ॐ सत्यनिधये नमः ।
ॐ सत्यसम्भवाय नमः ।
ॐ सत्यप्रभुवे नमः ।
ॐ सत्येश्वराय नमः ।
ॐ सत्यकर्मणे नमः ।
ॐ सत्यपवित्राय नमः ।
ॐ सत्यमंगलाय नमः ।
ॐ सत्यगर्भाय नमः ।
ॐ सत्यप्रजापतये नमः । १८
ॐ सत्यविक्रमाय नमः ।
ॐ सत्यसिद्धाय नमः ।
ॐ सत्याच्युताय नमः ।
ॐ सत्यवीराय नमः ।
ॐ सत्यबोधाय नमः ।
ॐ सत्यधर्माय नमः ।
ॐ सत्याग्रजाय नमः ।
ॐ सत्यसंतुष्टाय नमः ।
ॐ सत्यवराहाय नमः । २७
ॐ सत्यपारायणाय नमः ।
ॐ सत्यपूर्णाय नमः ।
ॐ सत्यौषधाय नमः ।
ॐ सत्यशाश्वताय नमः ।
ॐ सत्यप्रवर्धनाय नमः ।
ॐ सत्यविभवे नमः ।
ॐ सत्यज्येष्ठाय नमः ।
ॐ सत्यश्रेष्ठाय नमः ।
ॐ सत्यविक्रमिणे नमः । ३६
ॐ सत्यधन्विने नमः ।
ॐ सत्यमेधाय नमः ।
ॐ सत्याधीशाय नमः ।
ॐ सत्यक्रतवे नमः ।
ॐ सत्यकालाय नमः ।
ॐ सत्यवत्सलाय नमः ।
ॐ सत्यवसवे नमः ।
ॐ सत्यमेघाय नमः ।
ॐ सत्यरुद्राय नमः । ४५
ॐ सत्यब्रह्मणे नमः ।
ॐ सत्यामृताय नमः ।
ॐ सत्यवेदाङ्गाय नमः ।
ॐ सत्यचतुरात्मने नमः ।
ॐ सत्यभोक्त्रे नमः ।
ॐ सत्यशुचये नमः ।
ॐ सत्यार्जिताय नमः ।
ॐ सत्येंद्राय नमः ।
ॐ सत्यसंगराय नमः । ५४
ॐ सत्यस्वर्गाय नमः ।
ॐ सत्यनियमाय नमः ।
ॐ सत्यमेधाय नमः ।
ॐ सत्यवेद्याय नमः ।
ॐ सत्यपीयूषाय नमः ।
ॐ सत्यमायाय नमः ।
ॐ सत्यमोहाय नमः ।
ॐ सत्यसुरानंदाय नमः ।
ॐ सत्यसागराय नमः । ६३
ॐ सत्यतपसे नमः ।
ॐ सत्यसिंहाय नमः ।
ॐ सत्यमृगाय नमः ।
ॐ सत्यलोकपालकाय नमः ।
ॐ सत्यस्थिताय नमः ।
ॐ सत्यदिक्पालकाय नमः ।
ॐ सत्यधनुर्धराय नमः ।
ॐ सत्याम्बुजाय नमः ।
ॐ सत्यवाक्याय नमः । ७२
ॐ सत्यगुरवे नमः ।
ॐ सत्यन्यायाय नमः ।
ॐ सत्यसाक्षिणे नमः ।
ॐ सत्यसंवृताय नमः ।
ॐ सत्यसम्प्रदाय नमः ।
ॐ सत्यवह्नये नमः ।
ॐ सत्यवायुवे नमः ।
ॐ सत्यशिखराय नमः ।
ॐ सत्यानंदाय नमः । ८१
ॐ सत्याधिराजाय नमः ।
ॐ सत्यश्रीपादाय नमः ।
ॐ सत्यगुह्याय नमः ।
ॐ सत्योदराय नमः ।
ॐ सत्यहृदयाय नमः ।
ॐ सत्यकमलाय नमः ।
ॐ सत्यनालाय नमः ।
ॐ सत्यहस्ताय नमः ।
ॐ सत्यबाहवे नमः । ९०
ॐ सत्यमुखाय नमः ।
ॐ सत्यजिह्वाय नमः ।
ॐ सत्यदौंष्ट्राय नमः ।
ॐ सत्यनासिकाय नमः ।
ॐ सत्यश्रोत्राय नमः ।
ॐ सत्यचक्षसे नमः ।
ॐ सत्यशिरसे नमः ।
ॐ सत्यमुकुटाय नमः ।
ॐ सत्याम्बराय नमः । ९९
ॐ सत्याभरणाय नमः ।
ॐ सत्यायुधाय नमः ।
ॐ सत्यश्रीवल्लभाय नमः ।
ॐ सत्यगुप्ताय नमः ।
ॐ सत्यपुष्कराय नमः ।
ॐ सत्याध्रिदाय नमः ।
ॐ सत्यभामावतारकाय नमः ।
ॐ सत्यगृहरूपिणे नमः ।
ॐ सत्यप्रहरणायुधाय नमः । १०८
॥ इति श्रीसत्यनारायणाष्टोत्तरशतनामावलिः ॥
धूप
ॐ यत्पुरुषं व्यदधु कतिधा व्यंकल्पन् मुखं किमस्य कौ बाहू का उरू पादां उच्यते ।
वनस्पतिरसोद्भूतो गंघाढ्यो गंध उत्तम: आघ्रेय: सर्वदेवानां धूपोऽयं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: धूपं समर्पयामि (देवाला उदबत्तीने ओवाळावे.)
दीप
ॐ ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद्वाहू राजन्य: कृत:
उरू तदस्य यद्वैश: पद्भ्यां शूद्रो अजायत ।
आज्यं सुवर्तिसंयुक्तं वह्निना योजितं मया
दीपं गृहाण देवेश त्र्यैलोक्यतिमिरापह
भक्त्या दीपं प्रयच्छामि देवाय परमात्मने त्रापहि मां निरयात् घोरात् दीपोऽयं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: दीपं समर्पयामि
(देवाला तुपांतील फुलवात नीरांजनांत ठेवलेली असेल त्या निरांजनाने ओवाळावे.)
नैवेद्य
ॐ चंद्रमा मनसो जातश्चक्षो: सूर्यो अजायत मुखादिंद्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ।
नैवेद्यं गृह्यतां देव भक्तिं मे ह्यचलां कुरु ईपिसतं मे वरं देहि परत्रं च परां गतिम् शर्कराखंडखाद्यानि दधिक्षीरघृतानि च आहारं भक्ष्यभोज्यं च नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसतयनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: संयावकनवेद्यं समर्पयामि
ॐ प्राणाय स्वाहा ॐ अपानाय स्वाहा ॐ व्यानाय स्वाहा ॐ उदानाय स्वाहा ॐ समानाय स्वाहा ॐ ब्रह्मणे स्वाहा (या मंत्राने नैवेद्य दाखवावा. पुन्हा वरीलप्रमाणे मंत्र म्हणून पुन्हा नैवेद्य समर्पण करावा.)
उत्तरापोशनं समर्पयामि हस्तमुखप्रक्षालनं समर्पयामि करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि (संध्येच्या पळीने पाणी सोडावे. देवाला गंध लावावे. गंध नेहमी करांगुलीच्या अलीकडील बोटाने लावावे.)
फल-तांबूल
पूगीफलं महद्दिव्यं नागवल्लीदलैयुम्
कर्पूरैलासमायुक्तं तांबूलं प्रतिगृह्यताम्
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम:
विविधफलानि नारीकेलफलं च समर्पयामि नमस्करोमि (देवापुढे श्रीफल म्हणजे नारळ कुंकू लावून ठेवावा. एक केळे, एक पेरू, एक नारिंग वगैरे जी फळे आणली असतील ती ठेवावी. त्यावर पाणी सोडावे.)
दक्षिणा
हिरण्यगर्भगर्भस्य हेमबीजं विभावसो:
अनंतपुण्यफलदमत: शांतिं प्रयच्छ मे ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: महादक्षिणां समर्पयामि
दिप
चंद्रादितयौ च धरणिर्विद्युदग्निस्तथैव च
त्वमेव सर्वज्योतीषि आर्तिक्यं प्रतिगृह्यताम् ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: महानीरांजनदिपं समर्पयामि
(देवाला नीरांजन ओवाळावे.)
कापूर आरती
कर्पूरगौरं करुणावतारं संसारसारं भुजगेंद्रहारम्
सदा वसंतं हृदयारविंदे भवं भवानीसहितं नमामि ।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: कर्पूरार्तिक्यदीपं समर्पयामि
(देवाला कापूर लावून ओवाळावे.)
प्रदक्षिणा
नमस्करोमि ॐ नाभ्या आसीदंतरिक्षं शीर्ष्णो द्यौ: समवर्तत पद्भ्यांभूमिर्दिश: श्रोत्रात्तथा लोकॉं अकल्पयन् ।
यानि कानि च पापानि जन्मांतरकृतानि च तानि तानि विनश्यन्ति प्रदक्षिणपदेपदे । श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: प्रदक्षिणां समर्पयामि (आपल्याभोवती उजवीकडून डावीकडे वाटोळे फिरावे.)
साष्टांग नमस्कार
ॐ सपतास्यासन्परिधयस्त्रि: सपत समिध: कृता:
देवा यद्यज्ञं तन्वाना अवध्नन्पुरुषं पशुं नम:
सर्वहितार्थाय जगदाधारहेतवे साष्टाङ्गाय सपरिवाराय नम: नमस्कारं समर्पयामि
(देवापुढे किंचीत् उजव्या बाजूला सरून साष्टांग नमस्कार घालावा.)
मंत्रपुष्प
ॐ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ते ह नाकं महिमान: सचंत यत्र पूर्वे साध्या: संति देवा: । श्री सत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: मंत्रपुष्पं समर्पयामि (देवाला मंत्रपुष्प म्हणजे फुले व अक्षता वाहाव्या.)
प्रार्थना
अथ प्रार्थना ।
आवाहनं न जानामि न जानामि तवार्चनम् पूजां चैव न जानामि क्षमस्व परमेश्वर ।1।
मंत्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं सुरेश्वर यत्पूजितं मया देव परिपूर्णं तदस्तु मे ।2।
सत्यनारायणदेवं वन्देऽहं कामदं प्रभुम्णं लीलया विततं विश्वं येन तस्मै नमो नम: ।3।
रूपं देहि जयं देहि यशो देहि द्विषो जहि पुत्रान् देहि धनं देहि सर्वान् कामांश्च देहि मे ।4।
यस्य स्मृत्या च नामोक्त्या तप: पूजाक्रियादिषु न्यूनं संपूर्णतां याति सद्यो वन्दे तमच्युतम् ।5।
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: । प्रार्थना समर्पयामि
अनेन कृतषोडशोपचारपूजनेन तेन श्रीसत्यनाराण: साङ्ग: सपरिवार: प्रीयताम् ॐ तत्सत् (उजव्या हातावरून समोर ताम्हनांत पाणी सोडावे.)
। अथ सरस्वती पूजा ।
अथ व्रतांगभूतं पुस्तकस्थ श्रीसरस्वतीपूजनम्
ॐ केशवाय नम: ॐ नारायणाय नम: ॐ माधवाय नम: ॐ गोंविंदाय नम:
अद्य पूर्वोच्चरितवर्तमानएवंगुणविशेषणविशिष्टायां शुभपुण्य तिथौ
मम आत्मन: श्रुतिस्मृति पुराणोक्तफलप्रापत्यर्थं
श्रीपरमेश्वर प्रीत्यर्थं सत्यनारायणव्रतांगभूतं सरस्वतीपूजनं व्यासपूजनंच करिष्ये (ताम्हनांत उदक सोडावे व नंतर)
पुस्तकस्थश्रीसरस्वतीदेव्यै नम: सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि (सत्यनारायणाच्या पोथीवर गंध अक्षता व फुले वाहावी.)
श्रीसरस्वतीदेव्यै नम: हरिद्रां कुंकूमं सौभाग्यद्रव्यं च समर्पयामि (पोथीवर हळदकुंकू, बुक्का वगैरे वाहावीत.)
श्रीसरस्वतीदेव्यै नम: धूपं दीपं नैवेद्यं च समर्पयामि (उदबत्ती व नीरांजन ओवाळून नैवेद्य दाखवावा.) श्रीसरस्वतीदेव्यै नम: महादक्षिणां समर्पयामि (पोथीपुढें महादक्षिणा व विडासुपारी ठेवावी.)
श्रीसरस्वतीदेव्यै नम: मंत्राक्षतान् पुष्पं च सतपग्याहत (पोथीला फुले व अक्षता वाहाव्या.) अनेन कृतसरस्वतीपूजनेन तेन श्रीसरस्वती प्रीयताम् (ताम्हनात उदक सोडावे.)
। अथ ब्राह्मणपूजा ।
महाविष्णुस्वरुपिणे ब्राह्मणाय इदमासनम् (ब्राह्मणाच्या पाटावर उजवीकडे अक्षता वाहाव्या.)
इदं पाद्यम् सुपाद्यम् (ब्राह्मणाच्या हातावर पळीभर पाणी घालावे.)
इदर्म्घ्यम् (गंधाक्षतायुक्त पाणी घालावे.)
अस्त्वर्घ्यम् पदमाचमनीयम् (पळीभर पाणी हातावर घालावे.)
अस्त्वाचमनीयम् गंधा: पांतु सौमंगल्यं चास्तु । अक्षता: पांतु आयुष्यमस्तु
पुष्पं पांतु सौश्रेयमस्तु तांबूलं पांतु बहुदेयं चास्तु
(गंध, अक्षता, फुले, तुळशीपत्र, विडा-सुपारी, दक्षिणा पूजा सांगणार्या ब्राह्मणाच्या हातावर द्यावी व मस्तकावर अक्षता वाहून नमस्कार करावा व पुढील मंत्र म्हणावा.)
दीर्घमायु: श्रेय: शांति: पुष्टि: तुष्टिश्चास्तु ।
नमोस्त्वनंताय सहस्त्रनाम्ने पुरुषाय शाश्वते सहस्त्रकोटीयुगधारिणे नम: ।1।
सकलाराधनै: स्वर्चितमस्तु अस्तु सकलराधनै: स्वर्चितम्
तीर्थप्रसाद
(सत्यनारायणाचे तीर्थ घेण्याचा मंत्र)
अकालमृत्युहरणं सवृव्याधिविनाशनम् । विष्णुपादोदकं तीर्थं जठरे धारयाम्यहम् ।
पादोदकं सत्यदेव नरो य: पिबते तव तस्यान्तर्गतजं पापं नश्यते नात्र संशय: ।
(प्रसाद घेण्याचा मंत्र)
नारायणप्रसादं तु गृहीत्वा भक्तिभावत:
सर्वान् कामान् अवापनोति प्रेत्यसायुज्यमापनुयात् अथ दंपतीभोजनसंकल्प:
श्रीसत्यनारायणव्रतांगभूतं श्रीसत्यनारायणप्रीर्थं दंपतीभोजनं यथाशक्ति दक्षिणाप्रदानं च करिष्ये (दंपत्य न मिळेल तर ‘‘ब्राह्मणसुवासिनीभोजनं’’ किंवा केवळ ‘‘ब्राह्मणभोजनं’’ असा संकल्प कावा.)
। अथ पंचोपचार पूजा ।
श्रीसत्यनारायणाची कथा
श्रीसत्यनारायण -कथा-प्रारंभ
अध्याय पहिला
अथ कथा: । श्रीगणेशाय नम: ॥ एकदा नैमिषारण्ये ऋषय: शौनकादय: ॥ पप्रच्छुर्मुनय: सर्वे सूतं पौराणिकं खलु ॥१॥
ऋषय ऊचु: ॥ व्रतेन तपसा किं वा प्राप्यते वांछितं फलम्। तत्सर्वं श्रोतुमिच्छाम: कथयस्व महामुने ॥२॥
सूत उवाच ॥ नरादेनैव संपृष्टो भगवान्कमलापति: ॥ सुरर्षये यथैवाह तच्छृणुध्वं समाहिता: ॥३॥
एकदा नारदो योगी परानुग्रहकांक्षया ॥ पर्यटन्विविधान्लोकान्मर्त्यलोकमुपागत: ॥४॥
ततो दृषट्वा जनान्सर्वान्नानाक्लेशसमन्वितान्नानायोनिसमुत्पन्नान्क्लिश्यमानान्स्वकर्मभि: ॥५॥
केनोपायेन चैतेषां दु:खनाशो भवेद ध्रुवम्॥ इति संचिंत्य मनसा विष्णुलोकं गतस्तदा ॥६॥
तत्र नारायणं देवं शुक्लवर्णं चतुर्भुजम्॥शंखचक्रगदापद्मवनमालाविभूषितम्॥७॥
श्रीगजाननाय नम: आता सत्यनारायण कथेचा अर्थ सांगतो. एकदा नैमिषारण्यात राहणार्या शौनकादिक ऋषींनी पुराण सांगणार्या सूतांना प्रश्न विचारला ॥१॥ ऋषी विचारतात, “हे मुनिश्रेष्ठा, मनातील सर्व फले कोणत्या व्रताने अथवा तपश्चर्येने मिळतात ते ऎकण्याची इच्छा आहे, कृपा करून सांगा.” ॥२॥ सूत सांगतात, “मुनीहो, नारदांनी हाच प्रश्न भगवान्महाविष्णूंना विचारला त्या वेळी विष्णूंनी नारदांना जे सांगितले तेच मी तुम्हांला सांगतो. शांत चित्ताने ऎका. ॥३॥ एकदा महायोगी नारदमुनी जनतेवर दया करावी अशा बुद्धीने अनेक लोकांत फिरत असता मनुष्यलोकांत (भारतात) आले. ॥४॥ आणि मनुष्यलोकात आपल्या पूर्वकर्माप्रमाणे अनेक योनींमध्ये जन्म घेऊन अनंत प्रकारची दु:खे सर्व लोक भोगीत आहेत असे पाहून ॥५॥ कोणत्या साधनाने त्यांची दु:के नक्की नाहीशी होतील, हा विचार करून नारदमुनी वैकुंठात गेले. ॥६॥ त्या वैकुंठात चार हातात शंख, चक्र, गदा व कमळ धारण केलेल्या व पायापर्यंत रुळणारी वनमाला गळ्यात घातलेल्या स्वच्छ वर्णाच्या नारायण भगवंताला पाहून नारदमुनींनी त्याची स्तुती करण्यास त्यांनी आरंभ केला.” ॥७॥
दृष्ट्वा तं देवदेवेशं स्तोतुं समुपचक्रमे ॥ नारद उवाच ॥ नमो वाङमनसातीतरूपायानंतशक्तये ॥८॥
आदिमध्यांतहीनाय निर्गुणाय गुणात्मने ॥ सर्वेषामादिभूताय भक्तानामार्तिनाशिने ॥९॥
श्रुत्वा स्तोत्रं ततो विष्णुर्नारदं प्रत्यभाषत । श्रीभगवाननुवाच ॥
किमर्थमागतोऽसि त्वं किं ते मनसि वर्तते ॥ कथयस्व महाभाग तत्सर्व कथयामि ते ॥१०॥
नारद उवाच ॥ मर्त्यलोके जना: सर्वे नानाक्लेशसमन्विता: । ननायोनिसमुत्पन्ना: पच्यंते पापकर्मभि: ॥११॥
तत्कथं शमयेन्नाथ लघुपायेन तद्वद ॥ श्रोतुमिच्छामि तत्सर्वं कृपाऽस्ति यदि ते मयि ॥१२॥
श्री भगवानुवाच ॥ साधु पुष्टं त्वया वत्स लोकानुग्रहकांक्षया ॥ यत्कृत्वा मुच्यते मोहात्तच्छृणुष्व वदामि ते ॥१३॥
व्रतमास्ति महत्पुण्यं स्वर्गे मर्त्ये च दुलभम्॥ तव स्नेहान्मया वत्स प्रकाश: क्रियतेधुना ॥१४॥
नारद म्हणाले, “ज्याचे स्वरूप, वाणी आणि मन यांना न कळणारे आहे, जो अनंत शक्तिमान आहे; तो उत्पत्ती, मध्य व नाश यांनी रहित आहे, मूळचा निर्गुण आहे आणि जगाच्या आरंभकाळी तो तीन गुणांचा स्वीकार करतो व जो सर्वांचे मूळ कारण असून भक्तांची दु:खे नाहीशी करतो त्या नारायणाला माझा नमस्कार असो.” ॥८॥ ॥९॥ नारदमुनींनी केलेली स्तुती ऎकून भगवान्विष्णु नारदामुनींना म्हणाले, “मुनिवरा, आपण कोणत्या कामासाठी आलात? तुमच्या मनात काय आहे ते सर्व मला सांगा. मीत्याचे समर्पक उत्तर देईन.” ॥१०॥ नारद म्हणाले, “हे भगवंता, मृत्युलोकातील सर्व लोक आपण केलेल्या पापकर्माप्रमाणे अनेक योनींमध्ये जन्म घेऊन विविध प्रकारची दु:खे भॊगीत आहेत.” ॥११॥ नारद म्हणाले, “हे भगवंता, आपली कृपा जर माझ्यावर असेल तर या सर्व दु:खी लोकांची सर्व दु:खे लहान अशा कोणत्या उपायांनी नाहीशी होतील ते सर्व सांगा. माझी ऎकण्यची इच्छा आहे.”॥१२॥ भगवान म्हणतात, “हे नारदा, लोकांवर कृपा करण्याच्या हेतूने जो तू प्रश्न विचारला आहेस तो फारच सुंदर आहे. म्हणून जे व्रत केल्याने जीवाची सर्व दु:खे नाहीशी होतात ते व्रत मी तुला सांगतो. तू श्रवण कर. ॥१३॥ हे वत्सा नारदा, तुझ्यावर माझे प्रेम असल्यामुळे स्वर्गलोकात किंवा मनुष्यलोकात आजपर्यंत कोणालाही माहीत नसलेले महापुण्यकारक असे व्रत आज तुला सांगतो. ॥१४॥
सत्यनारायणस्यैवं व्रतं सम्यग्विधानत: ॥ कृत्वा सद्य: सुखं भुक्त्वा परत्र मोक्षमाप्नुयात्॥१५॥
तच्छुत्वा भगवद्वाक्यं नारदो मुनिरब्रवीत्॥ नारद उवाच ॥ किं फलं किं विधानं च कृतं केनैव तद्व्रतम्॥१६॥
तत्सर्वं विस्तराद्ब्रुहि कदा कार्यं हि तद्व्रतम् ॥ श्रीभगवानुवाच ॥ दु:खशोकादिशमनं धनधान्यप्रवर्धनम्॥१७॥
सौभाग्यसंततिकरं सर्वत्र विजयप्रदम् ॥ यस्मिन्कस्मिन्दिने मर्त्यो भक्तिश्रद्धासमन्वित: ॥१८॥
सत्यनारायणं देवं यजैश्चैव निशामुखे ॥ ब्राह्मणैर्बान्धवैश्चैव सहितो धर्मतत्पर: ॥१९॥
नैवेद्यं भक्तितो दद्यात्सपादम भक्ष्यमुत्तमम्॥ रंभाफलं घृतं क्षीरं गोधुमस्य च चूर्णकम्॥२०॥
अभावे शालिचूर्णं वा शर्करां च गुडं तथा ॥ सपादं सर्वभक्ष्याणि चैकीकृत्य निवेदयेत्॥२१॥
या व्रताला सत्यनारायणव्रत असे म्हणतात. हे व्रत विधिपूर्वक केले असता व्रत करणारा मनुष्य या लोकी सर्व काळ सुख भोगून शेवटी आनंदरूप मोक्षपदास जातो. ॥१५॥ भगवान् विष्णूंचे भाषण ऎकून नारदमुनी विष्णूंना म्हणाले, “हे नारायणा, या व्रताचे फल काय, याचा विधी काय व हे व्रत पूर्वी कोणी केले होते, ॥१६॥ ते सर्व विस्तार करून मला सांगा. त्याचप्रमाणे व्रत कोणत्या काली करावे तेही सांगा.”
नारदाचे हे भाषण ऎकून भगवान म्हणाले, “नारदा, हे व्रत दु:ख शोक यांचा नाश करणारे असून धनधान्य यांची समृद्धी करणारे आहे. ॥१७॥ तसेच सौभाग्य व संतती देणारे, सर्व कार्यात विजयी करणारे, हे आहे. हे व्रत भक्ती व श्रद्धा यांनी युक्त होऊन ब्राह्मण व बांधव यांसह धर्मावर निष्ठा ठेवून प्रदोषकाळी (सूर्यास्तानंतर दोन तासांत) सत्यनारायणाचे पूजन करावे. ॥१८॥ ॥१९॥ केळी, दूध, शुद्ध तूप, साखर, गव्हाचा रवा यांचा केलेला प्रसाद (सव्वा पावशेरे, सव्वा अच्छेर, सव्वा शेर इत्यादी प्रमाणे करून) भक्तियुक्त अंत:करणाने सत्यनारायणाला अर्पण करावा. ॥२०॥ गव्हाचा रवा न मिळेल तर तांदळाचा रवा घ्यावा. साखर न मिळेल तर गूळ घ्यावा. वरील सर्व वस्तू सव्वा या प्रमाणाने एकत्र करून त्यांचा प्रसाद सत्यनारायणाला अर्पण करावा. ॥२१॥
विप्राय दक्षिणां दद्यात्कथां श्रुत्वा जनै: सह ॥ ततश्च बुंधुभि: सार्धं विप्रांश्च प्रतिभोजयेत् ॥२२॥
सपादं भक्षयेद्बक्त्या नृत्यगीतादिकं चरेत्॥ ततश्च स्वगृहं गच्छेत्सत्यनारायणं स्मरन्॥२३॥
एवं कृते मनुष्याणां वांछासिद्धिर्भवेद्ध्रुवम्॥ विशेषत: कलियुगे लघूपायोऽस्ति भूतले ॥२४॥
इति श्रीस्कंदपुराणे रेवाखंडे सत्यनारायणकथायां प्रथमोऽध्याय: ॥१॥
आपले बांधव आणि मित्र यांसह सत्यनारायणाची कथा ऎकून ब्राह्मणाला दक्षिणा द्यावी. नंतर बांधव सत्यनारायणासमोर गायन आणि नृत्य करावे. हे पूजानादी सर्व कृत्य पवित्र देवालयात करून सत्यनारायणाचे स्मरण करीत घरी यावे किंवा आपल्या घरि देवघरात पवित्र ठिकाणी करावे. ॥२३॥ पूर्वी सांगितल्याप्रमाणे भक्तिभावाने हे व्रत केले असता मनुष्याच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतात. कलियुगात सर्व जीवांना दु:खनाशाचा हाच एक सोप उपाय आहे.” ॥२४॥
सत्यनारायण कथेतील प्रथम अध्याय या ठिकाणी पुरा झाला. ॥१
॥ हरये नम: ।
॥प्रथमोध्याय: समाप्त: ॥
अध्याय दूसरा
श्रीभगवाननुवाच ॥ अथान्यत्संप्रवक्ष्यामि कृतं येन पुरा द्विज ॥ कश्चित्काशीपुरे रम्ये ह्यासीद्विप्रोऽतिनिर्धन: ॥१॥
क्षुत्तृड्भ्यां व्याकुलो भूत्वा नित्यं बभ्राम भूतले ॥ दु:खितं ब्राह्मनं दृष्ट्वा भगवान्ब्राह्मणप्रिय: ॥२॥
वृद्धब्राह्मणरूपस्तं पप्रच्छ द्विजमादरात्। किमर्थं भ्रमसे विप्र महीं नित्यं सुदु:खित: ॥३॥
तत्सर्वं श्रोतुमिच्छामि कथ्यतां द्विजसत्तम ॥ ब्राह्मण उवाच ॥ ब्राह्मणोऽतिदरिद्रोऽहं भिक्षार्थं वै भ्रमे महीम् ॥४॥
उपायं यदि जानसि कृपया कथय प्रभो । वृद्धब्राह्मण उवाच ॥ सत्यनारायणो विष्णुवांछितार्थफलप्रद: ॥५॥
भगवान म्हणाले, “नारदा, हे व्रत पूर्वी कोणी केले होते ते सांगतो. ऎक. सुंदर अशा काशीनगरात एक दरिद्री ब्राह्मण राहात होता. (अध्याय २ श्लोक १) भूक आणि तहान यांनी व्याकुळ होऊन तो ब्राह्मण पृथ्वीवर रोज फिरत असे. आचारनिष्ठ आणि धार्मिक ब्राह्मणांवर कृपा करणाऱ्या भगवंतानी काशीनगरातल्या त्या दु:खी ब्राह्मणाला पाहून ॥२॥ वृद्ध ब्राह्मणाचे रूप घेतले आणि ते ब्राम्हणासमोर प्रकट झाले. भगवंतानी त्या ब्राह्मणाला प्रश्न विचारला, “हे ब्राह्मणा, तू दु:खी होऊन दररोज पृथ्वीवर कशासाठी फिरतोस? ॥३॥ ते सर्व ऎकण्याची माझी इच्छा आहे. हे ब्राह्मणश्रेष्ठा, ते तू मला सांग.” हे वृद्ध ब्राह्मणरूपी भगवंताचे भाषण ऎकून तो ब्राह्मण म्हणाला. “मी अती दरिद्री ब्राह्मण आहे. मी भिक्षा मागण्यासाठी रोज पृथ्वीवर फिरतो. ॥४॥ दारिद्र्य नाहीसे करण्याचा एखादा उपाय आपणास माहीत असेल तर तो कृपा करून मला सांगा.” ब्राह्मणांचे असे भाषण ऎकून भगवान म्हणाले. “सत्यनारायण नावाचा विष्णु सर्वांच्या सर्व इच्छा पूर्ण करून मनातील फल देणारा आहे. ॥५॥
तस्य त्वं पूजनं विप्र कुरुष्व व्रतमुत्तमम्॥ यत्कृत्वा सर्वदु:खेभ्यो मुक्तो भवति मानव: ॥६॥
विधानं च व्रतस्यापि विप्रायाभाष्य यत्नत: ॥ सत्यनारायणो वृद्धस्तत्रैवांतरधीयत ॥७॥
तद्व्रतं संकारिष्यामि यदुक्तं ब्राह्मणेन वै । इति संचिंत्य विप्रोऽसौ रात्रौ निद्रां न लब्धवान्॥८॥
तत: प्रात: समुत्थाय सत्यनारायणव्रतम्॥ करिष्य इति संकल्प्य भिक्षार्थमगमद्द्विज: ॥९॥
तस्मिन्नेव दिने विप्र: प्रचुरं द्र्व्यमाप्तवान्॥ तेनैव बंधुभि: सार्धं सत्यस्य व्रतमाचरत्॥१०॥
सर्वंदु:खविनिर्मुक्त: सर्वसंपत्समन्वित: ॥ बभूव स द्विजश्रेष्ठो व्रतस्यास्य प्रभावत: ॥११॥
तत: प्रभृति कालं च मासिमासि व्रतं कृतम्॥ एवं नारायणस्येदं व्रतं कृत्वा द्विजोत्तम: ॥ सर्वपापाविनिर्मुक्ती दुर्लभं मोक्षमाप्तवान्॥१२॥
व्रतमस्य यदाविप्र: पृथिव्यां संकरिष्यति ॥ तदैव सर्वदु:खं च मनुजस्य विनश्यति ॥१३॥
एवं नारायणेनोक्तं नारदाय महात्मने ॥ मया तत्कथितं विप्रा: किमन्यत्कथयामि व: ॥१४॥
“जे व्रत केले असता मनुष्य सर्व दु:खांतून मुक्त होतो त्या सत्यनारायणाचे पूजनात्मक उत्तम व्रत तू कर.” ॥६॥ त्यानंतर ब्राह्मणाला पूजनाचे सर्व विधान सांगून सत्यनारायण प्रभू तिथेच गुप्त झाले. ॥७॥ वृद्ध ब्राह्मणाने सांगितलेले व्रत मी अवश्य करीन असा ध्यास दरिद्री ब्राह्मणाला लागल्यामुळे त्याला रात्री निद्रा लागली नाही ॥८॥ नंतर तो ब्राह्मण सकाळी उठून ‘मी आज सत्यनारायणाचे व्रत करीन’ असा मनाशी निश्चय करून गावात भिक्षा मागण्यासाठी गेला. ॥९॥ त्याच दिवशी त्या ब्राह्मणाला खूप धन मिळाले आणि त्याने पूजेची सर्व तयारी करून आपल्या बांधवांसह सत्यनारायणाचे पूजन केले. ॥१०॥ या सत्यनारायण व्रतामुळे तो दरिद्री ब्राह्मण सर्व दु:खांतून मुक्त झाला व धनधान्यांनी समृद्ध होऊन आनंदी झाला. ॥११॥ त्या वेळेपासून तो ब्राह्मण प्रत्येक महिन्याला सत्यनारायण व्रत करू लागला आणि या व्रतामुळे सर्व पापांतून मुक्त होऊन अंती दुर्लभ अशा मोक्षाला गेला. ॥१२॥ ब्राह्मणहो, ज्या वेळी हे सत्यनारायण व्रत जो कोणी मनुष्य भक्तिभावने करील त्या वेळी त्याचे सर्व दु:ख नाहीसे होईल. ॥१३॥ मुनिहो, याप्रमाणे नारायण भगवंताने नारदांना सत्यनारायणाचे व्रत सांगितले तेच मी तुम्हाला सांगितले अन्य काय सांगू?” ॥१४॥
ऋषय ऊचु: ॥ तस्माद्विप्राच्छुतं केन पृथिव्यां चरितं मुने ॥ तत्सर्वं श्रोतुमिच्छाम: श्रद्धाऽस्माकं प्रजायते ॥१५॥
सूत उवाच ॥ शृणध्वं मुनय: सर्वे व्रतं येन कृतं भुवि । एकदा स द्बिजवरो यथाविभव विस्तरै: ॥१६॥
बंधुभि: स्वजनै: सार्धं व्रतं कर्तुं समुद्यत: ॥ एतस्मिन्नंतरे काले काष्ठक्रेता समागमत्॥१७॥
बहि:काष्ठं च संस्थाप्य विप्रस्य गृहमामयौ ॥ तृष्णया पीडितात्मा च दृष्ट्वा विप्रं कृतव्रतम्॥१८॥
प्रणिपत्य द्विजं प्राह किमिद क्रियते त्वया ॥ कृते किं फलमाप्नोति विस्तराद्वद मे प्रभो ॥ १९ ॥
विप्र उवाच ॥ सत्यनारायणस्येदं व्रतं सर्वेप्सितप्रदम्॥ तस्य प्रसादान्मे सर्वं धनधान्यादिकं महत्॥२०॥
तस्मादेतद्व्रतं ज्ञात्वा काष्ठक्रेताऽतिहर्षित: ॥ पपौ जलं प्रसादं च भुक्त्वा स नगरं ययो ॥२१॥
सत्यनारायणं देव मनसा इत्यचिंतयत्॥ काष्ठं विक्रयतो ग्रामे प्राप्यते चाद्य यद्धनम्॥२२॥
तेनैव सत्यदेवस्य करिष्ये व्रतमुत्तमम्॥ इति संचिंत्यं मनसा काष्ठं धृत्वा तु मस्तके ॥२३॥
ऋषी पुन्हा विचारतात, “त्या ब्राह्मणापासून हे व्रत कोणी ऎकिले आणि नंतर कोणी प्रत्यक्ष हे व्रत केले, ते सर्व ऎकण्याची इच्छा आहे आणि श्रद्धा पण आहे.” ॥१५॥ सूत म्हणतात, “मुनिहो, हे व्रत पृथ्वीवर कोणी केले ते सांगतो, ते ऎका. एकदा हा ब्राह्मण आपल्या वैभवाप्रमाणे आपले बांधव आणि इष्टमित्र यांसह आनंदाने आणि भक्तीने हे व्रत करीत असताना लाकडे विकणारा मोळीविक्या त्या ठिकाणी आला. ॥१६॥ ॥१७॥ तो मोळीविक्या तहानेने च्याकुळ झालेला असल्यामुळे मस्तकावरील मोळी बाहेर ठेवून ब्राह्मणाच्या घरी गेला आणि तो व्रत करीत आहे असे पाहून ॥१८॥ त्याला नमस्कार केला व विचारले, “महाराज, आपण काय करीत आहात? आणि हे व्रत केल्याने काय फळ मिळते, ते विस्तारपूर्वक सांगा.” ॥१९॥ ब्राह्मण म्हणाला, “सर्व इच्छा पूर्ण करणारे असे हे सत्यनारायणाचे व्रत आहे. त्याच्याच कृपाप्रसादाने मला पुष्कळ धनधान्य मिळाले आहे.” ॥२०॥ नंतर त्या मोळीविक्याने हे व्रत समजावून घेतले आणि अती आनंदाने प्रसाद भक्षण करून पाणी पिऊन शहरात मोळी विकण्यासाठी गेला. ॥२१॥ सत्यनारायणाचे चिंतन करीत लाकडाची मोळी मस्तकावर घेऊन या गावात लाकडे विकून जे द्रव्य मिळेल त्या द्रव्याने मी सत्यनारायणाचे उत्तम पूजन करीन असा मनाशी त्याने निश्चय केला आणि ॥२२॥ २३ ॥
जगाम नगरे रम्ये धनिनां यत्र संस्थिति: ॥ तद्दिने काष्ठमूल्यं च द्बिगुणं प्राप्तवानसौ ॥२४॥
तत: प्रसन्नह्रदय: सुपक्वं कदलीफलम्।। शर्करां घृतदुग्धे च गोधूमस्य च चूर्णकम्॥२५॥
कृत्वैकत्र सपादं च गृहीत्वा स्वगृहं ययौ ॥ ततो बंधून् समाहूय चकार विधिना व्रतम्॥२६॥
तदव्रतस्य प्रभावेण धनपुत्रान्वितोऽभवत्॥ इहलोके सुखं भुक्त्वा चांते सत्यपुरं ययौ ॥२७॥
इति श्रीस्कंदपुराणे रेवाखंडे श्रीसत्यनारायणव्रतकथायां द्वितीयोऽध्याय: ॥२८॥
धनिक लोक ज्या नगरात राहात होते तिथे तो गेला आणि त्या दिवशी त्याला दुप्पट द्रव्य मिळाले. ॥२४॥ नंतर त्याने आनंदी अंत:करणाने उत्तम पिकलेली केळी, साखर, तूप, दूध, गव्हाचा रवा सव्वा या प्रमाणात खरेदी करून आपल्या घरी आला आणि आपले बांधव व इष्टमित्र यांना बोलावून विधिनोक्त रीतीने यथासांग सत्यनारायणाचे पूजन केले. ॥२५॥ ॥२६ ॥ या सत्यनारायणव्रताच्या प्रभावाने तो मोळीविक्या धनधान्य आणि पुत्र इत्यादी संपत्तीने युक्त झाला आणि या लोकात सुख भोगून शेवटी सत्यनारायण प्रभूंच्या लोकी गेला. ॥२७ ॥
या ठिकाणी सत्यनारायण कथेतील दुसरा अध्याय पुरा झाला. ॥२॥
॥ हरये नम: ।
॥अथ द्वितीयोऽध्याय: समाप्त ॥
अध्याय तिसरा
सूत उवाच ॥ पुनरग्रे प्रवक्षयामि शृणुध्वं मुनिसत्तमा: ॥ पुरा चोल्कामुखो नाम नृपश्चासीन्महीपति: ॥१॥
जितेंद्रिय: सत्यवादी ययौ देवालयं प्रति ॥ दिने दिने धनं दत्त्वा द्विजान्संतोषयन्सुधी: ॥२॥
भार्या तस्य प्रमुग्धा च सरोजवदना सती ॥ भद्रशीला नदीतीरे सत्यस्य व्रतमाचरत्॥३॥
एतस्मिन्नंतरे काले साधुरेक: समागत: ॥ वाणिज्यार्थं बहुधनैरनेकै: परिपूरित: ॥४॥
नावं संस्थाप्य तत्तीरे जगाम नृपतिं प्रति ॥ दृष्ट्वा स व्रतिनं भूपं पप्रच्छं विनयान्वित: ॥५॥
साधुरुवाच ॥ किमिंद कुरुषे राजन्भक्तियुक्तेन चेतसा ॥ प्रकाशं कुरु तत्सर्वं श्रोतुमिच्छामि सांप्रतम्॥६॥
सूत सांगतात, “ऋषीहो, याविषयी आणखी एक कथा सांगतो ती ऎका. पूर्वी या पृथ्वीवर उल्कामुख नावाचा एक सार्वभौम राजा होता. ॥१॥ तो राजा जितेंद्रिय व सत्य बोलणारा, भक्तिमान आणि बुद्धिमान होता. तो देवळात जाऊन प्रत्येक दिवशी ब्राह्मणांना द्र्व्य देऊन संतुष्ट करीत असे. ॥२॥ त्याची भार्या पतिव्रता, सुंदरवदना व अत्यंत रूपवान होती. एक दिवशी तो राजा स्त्रीसह नदीचे तीरावर सत्यनारायणाचे पूजन करीत होता. ॥३॥ त्या वेळी साधुवाणी व्यापारासाठी पुष्कळ द्रव्य घेऊन राजा पूजन करीत होता त्या ठिकाणी आला, ॥४॥ व नौका नदीच्या तीरावर उभी करून राजाच्या जवळ आला व व्रत करणार्या राजाला पाहून अत्यंत विनयाने विचारू लागला. ॥५॥ साधुवाणी म्हणाला, “हे राजा, भक्तियुक्त अंत:करणाने हे तू काय करीत आहेस, ते सविस्तर मला सांग. माझी ऎकण्याची इच्छा आहे.” ॥६॥
राजोवाच ॥ पूजनं क्रियते साधो विष्णोरतुलतेजस: ॥ व्रतं च स्वजनै: सार्धं पुत्राद्यावाप्तिकाम्यया ॥७॥
भूपस्य वचनं श्रुत्वा साधु: प्रोवाच सादरम्॥ सर्वं कथय मे राजन् करिष्येऽहं तवोदितम्॥८॥
ममापि संततिर्नास्ति एतस्माज्जायते ध्रुवम्॥ ततो निवृत्य वाणिज्यात्सानंदो गृहमागत: ॥९॥
भार्यायै कथितं सर्वं व्रतं संततिदायकम्॥ तदा व्रतं करिष्यामि यदा मे संसतिर्भवेत्॥१०॥
इति लीलावती प्राह पत्नीं साधु: ससत्तम: ॥ एकस्मिन्दिवसे तस्य भार्या लीलावती सती ॥११॥
भर्तृयुक्तानंदचित्ताऽभवद्धर्मपरयणा ॥ गर्भिणी साऽभवत्तस्य भार्या सत्यप्रसादत: ॥१२॥
दशमे मासि वै तस्य: कन्यरत्नमजायत ॥ दिने दिने सा ववृधे शुक्लपक्षे यथा शशी ॥१३॥
नाम्ना कलावती चेंति तन्नामकरणं कृतम्॥ ततो लीलावती प्राह स्वामिनं मधुर वच: ॥१४॥
राजा म्हणाला, “हे साधो, पुत्र, धन इत्यादी प्राप्त व्हावे या हेतूने अतुल तेजस्वी, सर्व मनोरथ पूर्ण करणार्या सत्यनारायण विष्णूचे पूजनात्मक व्रत मी बांधवासह करीत आहे.” ॥७॥ राजाचे हे वाक्य ऎकून अत्यंत आदराने साधुवाणी म्हणाला. “महाराज आपण हे व्रत विस्तार करून मला सांगा; जसे सांगाल तसे मी करीन,. ॥८॥ मला पण संतती नाही. ती या व्रतामुळे नक्की होईल.” असे बोलून व्यापारासाठी अन्य गावी न जाता आनंदाने साधुवाणी घरी परत आला, ॥१०॥ व त्याने संतती देणारे हे व्रत आपल्या भार्येला सांगितले, ज्या वेळी मला संतती होईल त्या वेळी मी सत्यनारायणाचे व्रत करीन असा नवस पण त्याने केला. ॥१०॥ अशा प्रकारचे व्रत शीलवान साधु वाण्याने आपल्या लीलावती नावाच्या भार्येला सांगितले. नंतर धार्मिक आणि पतिव्रता अशी त्याची लीलावती नावाची भार्या आनंदी अंत:करणाने पतीची सेवा करीत असता, सत्यनारायणाच्या कृपाप्रसादाने गर्भवती झाली. ॥११॥ ॥१२॥ तिला दहावा महिना सुरू होताच एक कन्यारत्न झाले. ती कन्या शुक्ल पक्षातील चंद्राप्रणाणे प्रत्येक दिवशी वाढू लागली आणि म्हणूनच तिचे नाव कलावती असे ठेवले. नंतर काही दिवसांनी त्या लीलावतीने साधु वाण्याला गोड वाणीने प्रश्न विचारला. ॥१३॥ ॥१४॥
न करोषि किमर्थवै पुरा संकल्पितं व्रतम्॥ साधुरुवाच ॥ विवाहसमये त्वस्या: करिष्यामि व्रतं प्रिये ॥१५॥
इति भार्यां समाश्वास्य जगाम नगरं प्रति ।। तत: कलावती कन्या विवृधे पितृवेश्मनि ॥१६॥
दृष्ट्वा कन्यां तत: साधुर्नगरे सखिभि: सह ॥ मंत्रयित्वा द्रुतं दूतं प्रेषयामास धर्मवित्॥१७॥
विवाहार्थं च कन्याया वरं श्रेष्ठं विचारय ॥ तेनाज्ञप्तश्च दुतोऽसौ कांचनं नगरं ययौ ॥१८॥
तस्मादेकं वणिक्पुत्रं समादायागतो हि स: ॥ दृष्ट्वा तु सुंदरं बालं वणिक्पुत्रं गुणान्वितम्॥१९॥
ज्ञातिभिर्बंधुभि: सार्धं परितुष्टेन चेतसा ॥ दत्तवान्साधु: पुत्राय कन्यां विधिविधानत: ॥२०॥
ततोऽभाग्यवशात्तेन विस्मृतं व्रतमुत्तमम्, विवाहसमये तस्यास्तेन रुष्टोऽभवत्प्रभु: ॥२१॥
तत: कालेन नियतो निजकर्मविशारद: ॥ वाणिज्यार्थं गत: शीघ्रं जामातृसहितो वणिक्॥२२॥
“महाराज, पूर्वी केलेले नवस केलेले सत्यनारायणाचे व्रत आपण का करीत नाही?” असा तिचा प्रश्न ऎकून साधुवाणी म्हणाल. “हे प्रिये, कलावतीच्या लग्नाच्या वेळी हे सत्यनारायणाचे व्रत मी करीन.” ॥१५॥ अशा प्रकारे भार्येचे समाधान करून व्यापारासाठी साधुवाणी दुसर्या गावाला निघून गेला. त्याची कन्या कलावती गुणांनी आणि वयाने मोठी होऊ लागली. ॥१६॥ साधु वाण्याने आपली मुलगी लग्नाला योग्य झाली आहे असे पाहून मित्रमंडळींबरोबर विचार केला आणि लगेच उत्तम वर शोधण्यासाठी एका दूताला आज्ञा केली. तो दूत आज्ञेप्रमाणे वर शोधण्यासाठीकांचन नावाच्या नगराला आला. ॥१७॥ ॥१८॥ नंतर तो दूत एका वाण्याच्या मुलाला घेऊन परत आला; त्या वेळी सर्वगुणसंपन्न व सुंदर अशा वाण्याच्या मुलाला पाहून ॥१९॥ त्या साधुवाण्याने आपल्या ज्ञातिबांधवांसह आनंदी अंत:करणाने त्या वैश्यपुत्राला विधियुक्त कन्यादान केले. ॥२०॥ त्या विवाहाचे वेळी दुर्दैवाने पूर्वी नवस केलेले सत्यनारायणाचे व्रत करण्यास तो विसरला. त्यामुळे भगवान रागावले. ॥२१॥ पुढे तो व्यापारात चतुर असणारा साधुवाणी कालाच्या प्रेरणेप्रमाणे व्यापारासाठी जावयासह निघून गेला. ॥२२॥
रत्नसारपुरे रम्ये गत्वा सिंधुसमीपत: ॥ वाणीज्यमकरोत्साधुर्जामात्रा श्रीमता सह ॥२३॥
तौ गतौ नगरे रम्ये चंद्रकेतोर्नृपस्य च ॥ एतस्मिन्नैव काले तु सत्यनारायण: प्रभु: ॥२४॥
भ्रष्टप्रतिज्ञामालोक्य शापं तस्मै प्रदत्तवान् ॥ दारुणं कठिनं चास्य महद्दु:खं भविष्यति ॥२५॥
एकस्मिन्दिवसे राज्ञो धनमादाय तस्कर: ॥ तत्रैव चागतश्चौरो वणिजौ यत्र संस्थितौ ॥२६॥
तत्पश्चाद्धवकान्दूतान्दृष्ट्वा भीतेन चेतसा ॥ धनं संस्थाप्य तत्रैव स तु शीघ्रमलक्षित: ॥२७॥
ततो दूता: समायाता यत्रास्त्रे सज्जनो वणिक् ॥ दृष्ट्वा नृपधनं तत्र बद्ध्वा दूतैर्वणिक्सुतौ ॥२८॥
हर्षेण धावमानाश्च ऊनुर्नृपसमीपत: ॥ तस्करौ द्वौ समानीतौ विलोक्याज्ञापय प्रभो ॥२९॥
राज्ञाज्ञप्तास्तत: शीघ्रं दृढं बद्ध्वा तु तावुभौ ॥ स्थापितौ द्वौ महादुर्गे कारागारेऽविचारत: ॥३२॥
आणि सिंधु नदीच्या जवळ असणार्या रम्य अशा रत्नपुरामध्ये जाऊन आपल्या जावयासह तो साधु वाणी व्यापार करू लागला. ॥२३॥ ते दोघे चंद्रकेतूच्या नगरात व्यापार करीत असता काही काळ उत्तम गेला. इतक्यातच सत्यनारायणप्रभूंनी हा वाणी आपल्या सत्यनारायणपूजनाच्या प्रतिज्ञेपासून भ्रष्ट झाला आहे म्हणून याला भयंकर दु:ख प्राप्त होवो असा शाप दिला.॥२४॥ शाप दिल्यानंतर थोड्याच दिवसांत चंद्रकेतूच्या राजवाड्यात चोरी झाली आणि तो चोर चोरलेले द्रव्य घेऊन साधुवाणी ज्या ठिकाणी राहत होता त्या ठिकाणी आला. ॥२६॥ आपल्यामागून राजदूत येत आहेत असे पाहून तो चोर घाबरलाआणि चोरलेले द्रव्य साधुवाण्याच्या दाराजवळ टाकून तो चोर पळून गेला. ॥२७॥ इतक्यात ते राजदूत, सज्जन साधुवाणी ज्या ठिकाणी राहत होता त्या ठिकाणी आले आणि त्यांनी चोरीस गेलेले राजद्रव्य त्या ठिकाणी पाहिले आणि हेच ते चोर आहेत असे समजून त्या दोघांस पकडले, ॥२८॥ आणि आनंदाने त्या दोघांना राजापुढे आणले आणि म्हणाले, “राजवाड्यात चोरी करून पळालेले चोर आपणासमोर आणले आहेत. आज्ञा करावी.” ॥२९॥ राजाने विशेष विचार न करता त्यांना बंदीशाळेत टाकण्याची आज्ञा केली आणि लगेच राजदूतांनी त्या दोघांना बेड्या घालून किल्ल्यातील कारागृहात टाकले. ॥३०॥
मायया सत्यदेवस्य न श्रुतं कैस्तयोर्वच: ॥ अतस्तयोर्वनं राज्ञा गृहीतं चंद्रकेतुना ॥३१॥
तच्छापाच्च गृहे तस्य भार्या चैवातिदु:खिता ॥ चौरेणापह्रतं सर्वं गृहे यच्च स्थितं धनम्॥३२॥
आधिव्याधिसमायुक्ता क्षुत्पिपासादिदु:खिता ॥ अन्नचिंतापर भूत्वा बभ्राम च गृहे गृहे ॥३३॥
कलावती तु कन्यापि बभ्राम प्रतिवासरम्॥ एकस्मिन्दिवसे जाता क्षुधार्ता द्विजमंदिरम्॥ गत्वाऽपश्यद्व्रतं तत्र सत्यनारायणस्य च ॥३४॥
उपविश्य कथां श्रुत्वा वरं प्रार्थितवत्यपि ॥ प्रसादभक्षणं कृत्वा ययौ रात्रौ गृहं प्रति ॥३५॥
माता कलावती कन्यां पृच्छयामास प्रेमत: ॥ पुत्रिं रात्रौ स्थिता कुत्रं किं ते मनसि वर्तते ॥३६॥
कन्या कलावती प्राह मातरं प्रति सत्वरम्॥ द्विजालये व्रतं मातर्दृष्टां वांछितसिद्धिदम्॥३७॥
त्यावेळी आम्ही चोर नाही असे ते म्हणत होते, परंतु सत्यदेवाच्या मायेमुळे त्यांचे बोलणे कोणी ऎकले नाहि; उलट साधुवाण्याचेच सर्व द्रव्य जप्त केले. ॥३१॥ सत्यनारायणाच्या शापामुळे साधुवाण्याच्या भार्येला फार दु:ख झाले व त्याच्या घरातील सर्व द्रव्य चोरांनी चोरले. ॥३२॥ तेव्हापासून मानसिक दु:ख व रोग यांनी व्याप्त होऊन क्षुधा व तृषा यांनी दु:खी झालेली साधुवाण्याची भार्या प्रत्येक घरी भिक्षा मागण्यासाठी फिरू लागली. ॥३३॥ साधुवाण्याची मुलगी कलावतीपण घरोघर भिक्षा मागू लागली. एक दिवस ती कलावती भुकेने व्याकुळ झालेली अशी एका ब्राह्मणाच्या घरी गेली आणि त्या ठिकाणी तिने सत्यनारायणाचे पूजन चाललेले पाहिले, ॥३४॥ आणि तेथे बसली व नंतर कथा ऎकून सत्यनारायणप्रभूची प्रार्थना केली आणि प्रसाद भक्षण करून आपल्या घरी गेली. ॥३५॥ त्या वेळी फार रात्र झाली होती. त्यामुळे आईने कलावतीस प्रेमाने असे विचारले की, “हे मुली, तू इतकी रात्र होईपर्यंत कोठे होतीस? तुझ्या मनात काय विचार चालू आहे?” ते ऎकून कलावती म्हणाली, “हे आई, मी ब्राह्मणाच्या घरी सर्व इच्छा पूर्ण करणारे व्रत पाहिले.” ॥३६॥ ॥३७॥
तच्छुत्वा कन्यकावाक्य व्रतं कर्तुं समुद्यता ॥ सा मुद्रा तु वणिग्भार्या सत्यनारायणस्य च ॥३८॥
व्रतं चक्रे सैव साध्वी बंधुभि” स्वजनै: सह ॥ भर्तृजमातरौ क्षिप्रमागच्छेतां स्वमाश्रमम् ॥ ३९॥
अपराधं च मे भर्तार्जामातु: क्षन्तुमर्हसि ॥ इति दिव्यं वरं वव्रे सत्यदेवं पुन: पुन: ॥ व्रतेनानेन तुष्टोऽसौ सत्यनारायण: प्रभु: ॥४०॥
दर्शयामास स्वप्नं हि चंद्रकेतुं नृपोत्तमम्॥ बंदिनौ मोचय प्रातर्वणिजौ नृपसत्तम ॥४१॥
देय धनं च तत्सर्वं गृहीतं यत्त्वयाऽधुना ॥ नो चेत्त्वां नाशयिष्यामि सराज्यधनपुत्रकम्॥४२॥
एवमाभाष्य रामानं ध्यानगम्योऽभवत्प्रभु: ॥ तत: प्रभात समये राजा च स्वजनौ: सह ॥४३॥
उपविश्य सभामध्ये प्राह स्वप्नं जनं प्रति ॥ बद्धौ महाजनौ शीघ्रं मोचयध्वं वणिक्सुतौ ॥४४॥
इति राज्ञो यच: श्रुत्वा मोचयित्वा महाजनौ ॥ समानीय नृपस्याग्रे प्राहुस्ते विनयान्विता: ॥४५॥
मूलीचे वाक्य ऎकून आनंदी झालेली साधुवाण्याची भार्या सत्यनारायणाचे व्रत करण्यास तयार झाली ॥३८ ॥ आणि त्या पतिव्रता असणार्या साधुवाण्याच्या भार्येने आपला पती व जावई लवकर घरी येवोत असा संकल्प करून बांधव व इतर आप्तजन यांसह सत्यनारायणाचे पूजन केले ॥३२॥ आणि ‘हे भगवंता, माझ्या पतीचे व जावयाचे अपराध क्षमा करण्यास आपण समर्थ आहात’ अशी सत्यनारायणाची प्रार्थना केली. त्या वेळी भगवान सत्यनारायण व्रताने संतुष्ट झाले. ॥४०॥ नंतर चंद्रकेतुच्या स्वप्नात जाऊन त्यांनी सांगितले, “हे नृपश्रेष्ठा, तू जे दोन वाणी बंदीशाळेत टाकले आहेस ते सकाळी सोडून दे. ॥४१॥ तसेच हे राजा, तू जे त्यांचे धन घेतले आहेस ते त्यांचे त्यांना परत दे. ॥४२॥ असे जर तू न करशील तर धन, पुत्र व राज्य यांसह तुझा नाश करीन.” असे राजास स्वप्नात सांगून सत्यनारायण भगवान अदृश्य झाले. नंतर प्रात:काळी राजाने सभेमध्ये बसून स्वजनांसह सर्वांना ते स्वप्न सांगितले आणि जे दोन वाणी आपण बंदीशाळेत टाकले आहेत त्यांना लवकर मुक्त करा अशी दुतांना आज्ञा केली. ॥४३॥ ॥४४॥ दूतांनी राजाच्या आज्ञेप्रमाणे साधुवाणी आणि त्याचा जावई या दोघांना बंधमुक्त करून राजाच्यासमोर आणले आणि हात जोडून नम्रतेने म्हणाले. ॥४५॥
आनीतौ द्वौ वणिक्पुत्रौ मुक्तौ निगडबंधनात्॥ ततो महाजनौ नत्वा चंद्रकेतुं नृपोत्तमम्॥४६॥
स्मरंतौ पूर्ववृत्तान्तं मोचतुर्भयविव्हलौ ॥ राजा वणिक्सुतौ वीक्ष्य वच: प्रोवाच सादरम्॥४७॥
दैवत्प्राप्तं महद्दु:खनिदानीं नास्ति वै भयम्॥ सदा निगडसंत्यागं क्षौरकर्माद्यकारयत्॥४८॥
वस्त्रालंकरण दत्वा परितोष्य नृपश्च तौ । पुरस्कृत्य वणिक्पुत्रौ वचसाऽतोषयद्भृशम्॥४९॥
पुरा ह्रतं तु यद्द्रव्यं द्विगुणीकृत्य दत्तवान् ॥ प्रोवाच तौ ततो राजा गच्छ साधो निजाश्रमम् ॥५०॥
राजानं प्रणिपत्याह गंतव्यं त्वप्रसादत: ॥५१॥
इति श्रीस्कंदपुराणे रेवाखंडे सत्यनारायणव्रतकथायां तृतीयोऽध्याय: ॥३॥
“महाराज, आपल्या आज्ञेप्रमाणे बंदीशाळेतून मुक्त करून दोनही वैश्यपुत्र आणले आहेत.” नंतर साधुवाणी आणि त्याचा जावई यांनी चंद्रकेतु राजाला नमस्कार केला व पूर्वीचा वृत्तान्त आठवून शिक्षेच्या भीतीमुळे त्यांनी काहीच भाषण केले नाही. ॥४६॥ त्या दोघा वाण्यांना पाहून चंद्रकेतु राजा आदराने म्हणाला, “वैश्यहो, तुमच्या दैवयोगाने तुम्हाला दु:ख भोगावे लागले. आता भीती नाही.” असे बोलून त्यांच्या बेड्या काढवून क्षौरकर्म आणि मंगलस्नान करविले. ॥४७॥ ॥४८॥ नंतर त्या दोघांना वस्त्र आणि अलंकार देऊन गौरव केला आणि नम्र भाषणाने त्यांना अत्यंत संतुष्ट केले ॥४९॥ आणि त्या वाण्याने जे द्रव्य घेतले ते ते त्यांना दुप्पट करून दिले आणि म्हणाला, ‘हे साधो, आपण आपल्या घरी जा.” नंतर त्या दोघांनी राजाला नमस्कार केला व म्हणाले, “आम्ही आपल्या कृपेने घरी जातो.” ॥५०॥ ॥५१॥
या ठिकाणी सत्यनारायण कथेतील तिसरा अध्याय पुरा झाला. ॥३॥
हरये नम: ॥
॥इति तृतीयोध्याय: समाप्त: ॥
अध्याय चौथा
सूत उवाच ॥ यात्रां तु कृतवान्साधुर्मंगलायनपूर्विकाम्॥ ब्राह्मणाय धनं दत्त्वा तदा तु नगरं ययौ ॥१॥
कियद्दुरे गते साधौ सत्यनारायण: प्रभु: ॥ जिज्ञासां कृतवान्साधो किमस्ति तव नौस्थितम्॥२॥
ततो महाजनौ मत्तौ हेलया च प्रहस्य वै ॥ कथं पृच्छसि भॊ दंडिन्मुद्रां नेतु किमिच्छसि ॥३॥
लतापत्रादिकं चैव वर्तते तरणौ मम ॥ निष्ठुरं च वच: श्रुत्वा सत्यं भवतु ते वच: ॥४॥
एवमुक्त्वा गत: शीघ्रं दंडी तस्य समीपत: ॥ कियद्दॄरे ततो गत्वा स्थित: सिंधुसमीपत: ॥५॥
गते दंडिनि साधुश्च कृतनित्यक्रियस्तदा ॥ उत्थितां तरणीं दृष्ट्वा विस्मयं परमं ययौ ॥६॥
नंतर साधुवाण्याने आपणास वाटेत विघ्ने येऊ नयेत म्हणून ब्राह्मणांस दक्षिणा देऊन आशिर्वाद घेतला आणि जावयासह स्वत;चे नगरास निघाला. ॥१॥ तो साधुवाणी काही थोडा दूर गेल्यावर सत्यनारायणप्रभूंनी साधुवाण्याची परीक्षा पाहण्यासाठी संन्यासवेष धारण केला आणि साधु वाण्यापुढे येऊन त्यांनी प्रश्न केला. “हे साधो, या तुझ्या नौकेत काय आहे, ते सांग” असा प्रश्न विचारला. ॥२॥ धनाने उन्मत्त झालेले ते दोन वाणी त्याची निंदा करून हसू लागले आणि म्हणाले, “संन्यासीबुवा, आमचे द्रव्य नेण्याची तुमची इच्छा आहे काय? ॥३॥ आमची नौका वेली आणि पाने यांनी भरलेली आहे.” असे साधुवाण्याचे उन्मत्तपणाचे भाषण ऎकून भगवान म्हणाले, “तुझे बोलणे खरे होवो.” ॥४॥ असे बोलून संन्यासवेष धारण करणारे भगवान तिथून गेले आणि थोड्याच अंतरावर असलेल्या समुद्राच्या तीरावर बसले. ॥५॥ संन्यासी दूर गेल्यावर साधुवाण्याने आपले नित्यकर्म केले आणि नौकेकडे गेला आणि पाहिले तर हलकेपणामुळे नौका वर आली होती. ते पाहून साधुवाणी आश्चर्यचकित झाला. ॥६॥
दृष्ट्वा लतादिकं चैव मूर्च्छितां न्यपतद्भुवि ॥ लब्धसंज्ञो वणिक्पुत्रस्ततश्चिंतान्वितोऽभवत्॥७॥
तदा तु दुहित:कांतो वचनं चेदमब्रवीत्॥ किमर्थं क्रियते शोक:शापो दत्तश्च दंडिना ॥८॥
शक्यते तेन सर्वं हि कर्तुं चात्र न संशय: ॥ अतस्तच्छरणं यामो वांछितार्थो भविष्यति ॥९॥
जामातुर्वचनं श्रुवा तत्सकाशं गतस्तदा ॥ दृष्ट्वा च दंडिनं भक्त्या नत्वा प्रोवाच सादरम्॥१०॥
क्षमस्व चापराधं मे यदुक्तं तव सन्निधौ । एवं पुन: पुनर्तत्वा महाशोकाकुलोऽभवेत्॥११॥
प्रोवाच वचनं दंडी विलपंतं विलोक्य च ॥ मा रोदी: शृणु मद्वाक्यं मम पूजाबहिर्मुख: ॥१२॥
ममाज्ञया च दुर्बुद्धे लब्धं दु:खं मुहुर्मुहु: ॥ तच्छुत्वा भगवद्वाक्यं स्तुतिं कर्तुं समुद्यत: ॥१३॥
साधुरुवाच ॥ त्वन्मायामोहिता: सर्वे ब्रह्माद्यास्त्रिदिवौकस: ॥ न जानंति गुणान्रूपं तवाश्चर्यमिदं प्रभॊ ॥१४॥
नौकेत वेली आणि पाने पाहून तो साधुवाणी मूर्च्छा येऊन जमिनीवर पडला. नंतर थोड्यावेळाने सावध होऊन चिंता करू लागला. ॥७॥ त्या वेळी साधुवाण्याचा जावई म्हणाला, “महाराज, आपण शोक का करता? संन्याशाने जो आपणास शाप दिला त्यामुळेच हा सर्व प्रकार घडला आहे ॥८॥ तो संन्यासी पाहिजे ते करण्यास समर्थ आहे, म्हणून आपण त्याला शरण जाऊ म्हणजे आपले सर्व मनोरथ पूर्ण होतील.” ॥९॥ असे जावयाचे भाषण ऎकून साधुवाणी यतीजवळ गेला आणि त्याला पाहून भक्तीने नमस्कार केला व आदराने बोलू लागला. ॥१०॥ “महाराज, मी जे आपल्याजवळ खोटे बोललो त्या अपराधाची क्षमा करा.” असे म्हणून पुन: पुन्हा नमस्कार केला व तो साधुवाणी अतिशय दु:खी झाला. संन्यासवेषधारी भगवान शोक करणार्या साधुवाण्याला म्हणाले, “शोक करू नकोस. ॥११॥ मी सांगतो ते ऎक. तू माझ्या पूजनाविषयी पराङमुख आहेस ॥१२॥ व म्हणूनच माझ्या आज्ञेने तुला वारंवार दु:ख प्राप्त झाले.” हे ऎकून साधुवाणी भगवंताची स्तुती करू लागला. ॥१३॥ साधुवाणी म्हणाला, “तुझ्या मायेने मोहित झालेले ब्रह्मादिक देवही तुझे गुण आणि रूप हे जाणू शकत नाहीत. हे प्रभॊ, हे आश्चर्य आहे.” ॥१४॥
मूढोऽहं त्वां कथं जाने मोहितस्तव मायया ॥ प्रसीद पूजयिष्यामि यथाविभवविस्तरै: ॥१५॥
पुरावित्तं च तत्सर्वं त्राहि मां शरणागतम्॥ श्रुत्वा भक्तियुतं वाक्यं परितुष्टो जनार्दन: ॥१६॥
वरं च वांच्छितं दत्वा तत्रैवांतर्दधे हरि: ॥ ततो नावं समारुह्य दृष्ट्वा वित्तप्रपूरिताम्॥१७॥
कृपया सत्यदेवस्य सफलं वांछितं मम । इत्युक्त्वा स्वजनै: सार्धं पूजां कृत्वा यथाविधि ॥१८॥
हर्षेण चाभवत्पूर्णं सत्यदेवप्रसादत: । नावं संयोज्य यत्नेन स्वदेशगमन कृतम्॥१९॥
साधुर्जामातरं प्राह पश्य रत्नपुरीं मम ॥ दूतं च प्रेषयामास निजवित्तस्य रक्षकम्॥२०॥
दूतोऽसौ नगरं गत्वा साधुभार्या विलोक्य च ॥ प्रोवाच वांच्छितं वाक्य नत्वा बद्धंजलिस्तदा ॥२१॥
निकटे नगरस्यैव जामात्रा सहितो वणिक्॥ आगतो बंधुवर्गेश्च वित्तैश्च बहुभूर्युत: ॥२२॥
श्रुत्वा दूतमुखाद्वाक्यं महाहर्षवती सती ॥ सत्यंपूजां कुरुष्वेति प्रोवाच तनुजां प्रति ॥
व्रजामि शीघ्रमागच्छ साधुसंदर्शनाय च ॥२३॥
तुमच्या मायेने मोहित झालेला मी मूर्ख आहे. मी आपणास कसा जाणेन? माझ्यावर कृपा करा. मी यथाशक्ती आपले पूजन करीन. ॥५॥ मी आपणास शरण आलो आहे. माझे रक्षण करा. माझे पूर्वीचे द्रव्य मला मिळावे.” असे साधुवाण्याचे भक्तिभावयुक्त वाक्य ऎकून भगवान संतुष्ट झाले; ॥१६॥ आणि साधुवाण्याला इच्छित वर देऊन अदृश्य झाले. नंतर साधुवाण्याने नौकेवर जाऊन पाहिले तो पूर्वीप्रमाणे नौका द्रव्याने भरलेली आहे असे दिसले; ॥१७॥ आणि सत्यनारायणाच्या कृपेनेच हे सर्व मला मिळाले असे म्हणून साधुवाण्याने आपल्या बांधवांसह सत्यनारायणाचे यथासांग पूजन केले, ॥१८॥ आणि सत्यनारायणाच्या कृपाप्रसादाने आनंदी आनंद झाला आणि प्रयत्नाने नौका नदीत लोटून आपल्या घरी निघाला. ॥१९॥ त्याची नौका रत्नपुरी नगरीच्या किनाऱ्याजवळ आली तेव्हा साधुवाणी जावयाला म्हणाला, “ही पाहा माझी रत्नपुरी नगरी,” असे म्हणून त्याने द्रव्याचे रक्षण करणारा एक दूत घरी पाठविला. ॥२०॥ तो दूत नगरात गेला व साधुवाण्याच्या भार्येला पाहून त्याने नमस्कार केला व हात जोडून तिला अपेक्षित असणारे वाक्य बोलू लागला. ॥२१॥ तो म्हणाला, “बांधव आणि पुष्कळ द्रव्य यांसह साधुवाणी जावयाला बरोबर घेऊन आपल्या नगराच्या जवळ आले आहेत.” ॥२२॥ असे दूताचे वाक्य ऎकून आनंदी झालेल्या साधुवाण्याच्या भार्येने मुलीला ‘सत्यनारायणाची पूजा कर’ असे सांगितले आणि आपण लगेच पतिदर्शनासाठी गेली. ॥२३॥
तेन रुष्ट: सत्यदेवो भर्तारं तरणीं तथा । संह्रत्य च धनै: सार्धं जले तस्यावमज्जयत्॥२५॥
तत: कलावती कन्या न विलोक्य निजं पतिम्॥ शोकेन महता तत्र रुदती चापतद्भुवि ॥२६॥
दृष्ट्वा तथाविधां नावं कन्यां च बहुदु:खिताम्॥२७॥ भीतेन मन्सा साधु: किमाश्चर्यमिदं भवेत्॥
चिंत्यमानाश्च ते सर्वे बभूवुस्तरिवाहका: ॥२८॥
ततो लीलावतीं कन्यां दृष्ट्वा सा विह्वालाऽभवत्। विलला पातिदु:खेन भर्तारं चेदमब्रवीत्॥२९॥
इदानीं नौकया सार्धं कथं सोऽभूदलक्षित: ॥ न जाने कस्य देवस्य हेलया चैव सा ह्रता ॥३०॥
सत्यदेवस्य माहात्म्य ज्ञातुं वा केन शक्यते ॥ इत्युक्त्वा विललापैव ततस्श्च स्वजनै: सह ॥३१॥
ततो लीलावती कन्यां क्रोडे कृत्वा रुरोद ह ॥३२॥
तत: कलावती कन्या नष्टे स्वामिनि दु:खिता ॥ गृहीत्वा पादुके तस्यानुगंतुं च मनो दधे ॥३३॥
आईचे वाक्य ऎकून तिने सत्यनारायणाचे व्रत पूर्ण केले. परंतु पतिदर्शनासाठी उत्सुक झालेली ती प्रसाद भक्षण न करता तशीच गेली, ॥२४॥ त्यामुळे रागावलेल्या सत्यनारायणप्रभूंनी तिचा पती असलेली नौका द्रव्यासह पाण्यात बुडविली. ॥२५॥ त्या वेळी त्या ठिकाणी आलेल्या कलावतीला तिचा पती दिसला नाही, त्यामुळे अत्यंत शोकाने विव्हल होऊन ती रडत भूमीवर पडली. ॥२६॥ बुडालेली नौका आणि त्यामुळे दु:खी झालेली आपली कन्या पाहून भयभीत अंत:करणाने साधुवाणी नावाड्यांसह हा काय चमत्कार, असे म्हणून विचार करू लागला. ॥२७॥ ॥२८॥ लीलावती आपल्या कन्येची ती अवस्था पाहून दु:खी झाली आणि आक्रोश करून आपल्या पतीला म्हणाली, ॥२९॥ “अहो, एवढ्या थोड्या अवधीत नौकेसह कलावतीचा पती कसा अदृश्य झाला? कोणत्या देवाच्या अवकृपेमुळे हे झाले? मला हे समजत नाही. ॥३०॥ तिने मुलीला पोटाशी धरले आणि ती रडू लागली. इतक्यात पती नाहीसा झाल्याने दु:खी झालेल्या कलावतीने पतीच्या पादुका घेऊन सती जाण्याचा निश्चय केला. ॥३२॥ ॥३३॥
कन्यायाश्चतिरं दृष्टवा सभार्य: सज्जनो वणिक्॥ अतिशोकेन संतप्त श्चिंतयामासधर्मवित् ॥ ह्रतं वा सत्यदेवेन भ्रांतोऽहं सत्यमायया ॥३४॥
सत्यपूजां करिष्यामि यथाविभवविस्तरै: ॥ इति सर्वान्समाहूय कथयित्वा मनोरथम्॥ ३५ ॥
नत्वा च दंडवद्भूमौ सत्यदेव पुन:पुन: ॥ ततस्तुष्ट: सत्यदेवो दीनानां परिपालक: ॥३६॥
जगाद वचन व्योम्नि कृपया भक्तवत्सल: । त्यक्त्वा प्रसादं ते कन्या पतिं द्रष्टुं समागता ॥ अतोऽदृष्टोऽभवत्तस्या: कन्यकाया: पतिध्रुवम्॥३७॥
गृहं गत्वा प्रसादं च भुक्त्वा साऽऽयाति चेत्पुन: ॥ लब्धभर्त्री सुता साधो भविष्यति न संशय: ॥३८॥
कन्यका तादृशं वाक्यं श्रुत्वा गगनमंडलात्॥ क्षिप्रं तदा गृहं गत्वा प्रसादं च बुभोज सा ॥३९॥
सा पश्चात्पुनरागत्य ददर्श स्वजनं पतिम्॥४०॥
तत: कलावती कन्या जगाद पितरं प्रति ॥ इदानीं च गृहं याहि विलंबं कुरुषे कथम्॥४१॥
धार्मिक आणि सज्जन असा तो साधुवाणी भार्येसह मुलीचे अशा प्रकारचे चरित्र पाहून अतिशोकाने संतप्त झाला. सत्यनारायणानेच नौका नाहिशी केली असेल कारण त्याच्या मायेने मी मुग्ध झालो आहे असा विचार त्याने केला आणि ॥३४॥ सर्वांना बोलावून साधुवाण्याने, ‘माझे मनोरथ पूर्ण झाल्यास मी सत्यनारायणाचे पूजन करीन’ असे सांगितले. ॥३५॥ त्याने सत्यनारायणाला पुन: पुन्हा साष्टांग नमस्कार घातले. तेव्हा दीनांचे रक्षण करणारे सत्यनारायण संतुष्ट झाले आणि भक्तप्रेमी भगवान आकाशवाणीने म्हणाले, “हे साधो, तुझी कन्या प्रसादाचा त्याग करून आपल्या पतीच्या दर्शनासाठी आली आहे म्हणुन तिचा पती अदृश्य झाला. ॥३६॥ ॥३७॥ हे साधो, ही तुझी कन्या जर घरी जाऊन प्रसाद भक्षण करून येईल तर तिचा पती तिला प्राप्त होईल यात शंका नाही.” ॥३८॥ आकाशवाणी ऐकून कलावती आपल्या घरी गेली आणि सत्यनारायणाचा प्रसाद ग्रहण करून पुन्हा बंदरात आली तेव्हा तिला तिचा पती स्वजनांसह तिच्या दृष्टीस पडला. ॥४०॥ कलावती आनंदी झाली आणि आपल्या पित्यास म्हणाली, “आता लवकर घरी चला, उशीर का करता?” ॥४१॥
तच्छुत्वा कन्यकावाक्यं संतुष्टोऽऽभूद्वणिक्सुत: ॥ पूजनं सत्यदेवस्य कृत्वा विधिविधानत: ॥४२॥
धनैर्बंधुगणै: सार्धं जगाम निजमंदिरम्॥ पौर्णमास्यां च संक्रांतौ कृतवान्सत्यपूजनम्॥४३॥
इहलोके सुखं भुक्त्वा चांते सत्यपुरं ययौ ॥४४॥
इति श्रीस्कंदपुराणे रेवाखंडे सत्यनारायणव्रतकथायां चतुर्थोऽध्याय: ॥
मुलीचे हे वाक्य ऎकून तो साधुवाणी अतिशय आनंदी झाला आणि त्याने यथाविधी सत्यनारायणाचे पूजन केले, ॥४२॥ आणि तो साधुवाणी धन व बांधव यांसह आपल्या घरी गेला. पुढे प्रत्येक पौर्णिमा आणि संक्रांत या दिवशी सत्यनारायणाचे पूजन करू लागला आणि या लोकी सुखी होऊन शेवटी सत्यनारायणप्रभूचे सत्य लोकात गेला. ॥४३॥ ॥४४॥
या ठीकाणी सत्यनारायणकथेतील चौथा अध्याय पुरा झाला. ॥४॥
हरये नम: ।
॥इति चतुर्थोऽध्याय: समाप्त: ॥
अध्याय पाचवा
सूत उवाच ॥ अथान्यच्च प्रवक्ष्यामि शृणुध्वं मुनिसत्तमा: ॥ आसीदंगध्वजो राजा प्रजापालतत्पर: ॥१॥
प्रसाद सत्यदेवस्य त्यक्त्वा दु;खमवाप स: ॥ एकदा स वनं गत्वा हत्वा बहुविधान्पशून॥२॥
आगत्य वटमूलं च दृष्ट्वा सत्यस्य पूजनम्॥ गोपा: कुर्वन्ति संतुष्टा भक्तियुक्त: सबांधवा: ॥३॥
राज दृष्ट्वा तु दर्पेण न गत्वा तं ननाम स: ॥ ततो गोपगणा: सर्वे प्रसाद नृपसन्निधौ ॥४॥
संस्थाप्य पुनरागत्य भुक्त्वा सर्वे यथेप्सितम्॥ तत: प्रसादं संत्यज्य राजा दु:खमवाप स: ॥५॥
सूत सांगतात, “मुनी हो, आणखी एक कथा सांगतो, ती श्रवण करा. पूर्वी अंगध्वज नावाचा एक राजा प्रजेचे पालन करण्याविषयी अतितत्पर होता. ॥१॥ त्याने प्रसादाचा त्याग केल्यामुळे त्याला अतिदु:ख प्राप्त झाले, ते असे- तो राजा एकदा अरण्यातून सिंह, वाघ इत्यादी प्राण्यांची शिकार करून आपल्या राजवाड्यात जात होता. तो एका वडाच्या झाडाजवळ आला. त्या ठिकाणी गवळी लोक आपल्या बांधवांसह भक्तियुक्त अंत:करणाने सत्यनारायणाचे पूजन करीत आहेत, असे राजाला दिसले. ॥२॥ ॥३॥ परंतु राजा हे सर्व पाहूनही त्या ठिकाणी गेला नाही आणि त्याने सत्यनारायण भगवंतास नमस्कारही केला नाही. तरीसुद्धा गवळी लोकांनी सत्यनारायणाचा प्रसाद राजापुढे आणून ठेवला पण राजाने तो प्रसादही घेतला नाही. ॥४॥ सर्व गोपबांधवांनी भक्तिभावाने प्रसाद भक्षण केला आणि आनंदी झाले. राजा मात्र प्रसादाच्या त्यागामुळे अतिदु:खी झाला. ॥५॥
तस्य पुत्रशतं नष्टं धनधान्यादिकं च यत्॥ सत्यदेवेन तत्सर्वं नाशितं मम निश्चितम्॥ ६ ॥
अतस्तत्रैव गच्छामि यत्र देवस्य पूजनम्॥ मनसा तु विनिश्चित्य ययौ गोपालसंनिधो ॥७॥
ततोऽसौ सत्यदेवस्य पूजां गोपगणै: सह ॥ भक्तिश्रद्धान्वितो भूत्वा चकार विधिना: नृप: ॥८॥
सत्यदेवप्रसादेन धनपुत्रान्वितोऽभवत्। इहलोके सुखं भुक्त्त्वा चांते सत्यपुरं ययौ ॥९॥
य इदं कुरुते सत्यव्रतं परमदुर्लभम्॥ शृणोति च कथां पुण्यां भक्तियुक्त: फलप्रदाम्॥१०॥
धनधान्यादिकं तस्य भवेत्सत्यप्रसादत: ॥ दरिद्रो लभते वित्तं बद्धो मुच्येत बंधनात्॥११॥
भीतो भयात्प्रमुच्यते सत्यमेव व संशय: ॥ ईप्सितं च फलं भुक्त्वा चांते सत्यपुरं व्रजेत्॥१२॥
इति व: कथितं विप्रा: सत्यनारायण व्रतम्॥ यत्कृत्वा सर्वदु:खेभ्यो मुक्तो भवति मानव:॥१३॥
त्या राजाचे शंभर मुलगे आणि धनधान्यादि सर्व संपत्ती नाश पावली. हे सर्व सत्यनारायणाच्या अवकृपेनेच झाले असेल असे राजाला वाटले, ॥६॥ आणि ज्या ठिकाणी गोपांनी सत्यनारायणाचे पूजन केले होते त्या ठिकाणी जाण्याचा निश्चय राजाने केला. ॥॥ नंतर गवळी लोकांच्या जवळ गेला आणि त्यांच्यासह भक्तिश्रद्धेने युक्त होऊन यथाविधी सत्यनारायणाचे पूजन केले. ॥८॥ त्यामुळे हा अंगध्वज राजा धन-पुत्र इत्यादी ऎश्वर्याने संपन्न झाला आणि या लोकात सुखी होऊन शेवटी वैकुंठलोकात गेला. हा सर्व लाभ सत्यनारायणाच्या पूजनामुळे झाला म्हणून सर्वांनी सत्यनारायणाचे पूजन अवश्य करावे. ॥९॥ जो कोणी अतिदुर्लभ असे सत्यनारायणाचे व्रत करतो आणि फल देणारी अशी कथा भक्तिभावाने श्रवण करतो ॥१०॥ त्याला सत्यनारायणाच्या कृपेने धनधान्यादी सर्व वस्तूंचा लाभ होतो. जो दरिद्री असेल त्याला द्रव्य मिळते आणि जो बंधनात पडला असेल तो बंधनातून मुक्त होतो. ॥१०॥ जो भयभीत झाला असेल तो सत्यनारायणाच्या पूजनामुळे भीतीपासून मुक्त होतो. इच्छित संपूर्ण ऎश्वर्य या लोकी भोगून अंती सत्यनारायणाच्या नगरास जातो. ॥१२॥ ऋषीहो, जे व्रत केले असता मनुष्य सर्व दु:खांतून मुक्त होतो, ते हे सत्यनारायणाचे व्रत तुम्हाला सांगितले. ॥१३॥
विशेषत: कलियुगे-सत्यपुजा फलप्रदा ॥ केचित्कालं वदिष्यंति सत्यमीशं तमेव च ॥ सत्यनारायणं केचित्सत्यदेवं तथापरे ॥१४॥
नानारूपधरो भुत्वा सर्वेषामीप्सितप्रद: ॥ भविष्यति कलौ सत्यव्रतरूपी सनातन: ॥१५॥
य इदं पठते नित्यं शृणोति मुनिसत्तमा: ॥ सत्यं नश्यंति पापानि सत्यदेवप्रसादत: ॥१६॥
इति श्रीस्कंदंपुराणे रेवाखंडे सत्यनारायणव्रतकथायां पंचमोऽध्यायां ॥
विशेषत्वेकरून कलियुगात सत्यनारायणाची पूजा फल देणारी आहे. या देवाला कोणी काल, कोणी ईश, कोणी सत्यदेव व कोणी सत्यनारायण असे म्हणतात. ॥१३॥ ॥१४॥ नानारूपे धारण करुन सर्व भक्तांच्या इच्छा पूर्ण करणारा असा भगवान कलियुगात सत्यनारायणव्रतरूपी होईल. ॥१५॥ मुनिश्रेष्ठहो, जो कोणी ही सत्यनारायणाची कथा पठण करील किंवा श्रवण करील त्याची सर्व पापे श्रीसत्यनारायणाच्या कृपेने नाहीशी होतील. ॥१६॥
या ठिकाणी श्रीसत्यनारायण कथेतील पाचवा अध्याय संपूर्ण झाला.
॥हरये नम: हरये नम: हरये नम: ॥
॥इति पंचमोऽध्याय: समाप्त: ॥
श्रीसत्यनारायणाची आरती
जय जय दीनदायाळा सत्यनारायण देवा । पंचारति ओवाळूं श्रीपति तुज भक्तीभावा । जय । ध्रु ।
विधियुक्त पूजुनी करिती पुराण श्रवण । परिमळदा्रव्यासहित पुष्पमाळा अर्पून घृतयुक्त शर्करामिश्रित गोधूमचूर्ण प्रसाद भक्षण करितां प्रसन्न तूं नारायण । जय ।1। शतानंदविप्रे पूर्वी व्रत हे आचरिले दरिद्र दवडूनी अंती त्याते मोक्षपदा नेले । त्यापासूनि हे व्रत या कलियुगी सकळां श्रुत झाले भावार्थे पूजितां सर्वां इच्छित लाधले । जय । 2 ।
साधुवैश्ये संततिसाठी तुजला प्रार्थीले इच्छित पुरतां मदांध होउनी व्रत न आचरिले त्या पापाने संकटी पडुनी दु:खहि भोगिले स्मृति होउनी आचरितां व्रत त्या तुवांचि उद्धरिलें ॥ जय । 3।
प्रसाद विरुनि पतिभेटीला कलावती गेली क्षोभ तुझा होतांचि तयांचि नौका बुडाली अंगध्वजरायासि यापरी दु:खस्थिति आली मृतवार्ता शतपुत्रांची सत्वर कर्णी परिसली । जय॥ 4 ।
पुनरपि पूजुनी प्रसाद ग्रहण करितां तत्क्षणी पतिची नौका तरली देखे कलावती नयनी अंगध्वजरायासि पुत्र भेटती येऊनी ऐसा भक्तां संकटिं पावसि तूं चक्रपाणी ॥ जय । 5 ॥
अनन्यभावे पूजुनि हे व्रत जे जन आचरती इच्छित पुरविसी त्यांते देउनि संतति संपत्ति संहरती भय दुरिते सर्वहि बंधने तुटती राजा रंक समान मानुनि पावसी श्रीपती ॥ जय । 6।
ऐसा तव व्रतअपार महिमा वर्णू मी कैसा भक्तिपूर:सर आचरती त्यां पावसि जगदीशा भक्तांचा कनवाळू कल्पदा्रुम तूं सर्वेशा मोरेश्वरसुत वासुदेव तुज विनवी भवनाशा । जय जय दीनदयाळा सत्यनारायण देवा । जय0 । 7।
उत्तरपूजा
उत्तरपूजा करून अन्नाचा महानैवेद्य दाखवावा आणि नंतर आरती करावी आणि मंत्रपुष्पांजली वाहावी. (किंवा उत्तरपूजा दुसर्या दिवशी सकाळी करावी.)
आचम्य
श्रीसत्यनारायणप्रीत्यर्थं गंधादिपंचोपचारै: पूजनं करिष्ये
श्रीसतयनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि
अक्षतान् हरिद्रां कुंकुमं च समर्पयामि
श्रीसत्यनारायणाय साङ्गाय सपरिवाराय नम: पूजार्थे पुष्पाणि तुलसीपत्राणि समर्पयामि (सत्यनारायणाला गंध, फुले, तुळशी, अक्षता, हळदकुंकू वगैरे वाहावीत.)
श्रीसत्यनारायणाय नम: धूपं समर्पयामि श्रीसत्यनाराणाय नम: दीपं समर्पयामि श्रीसत्यनारायणाय नम: महानैवद्यं समर्पयामि (धूपदीप ओवाघळावा व नंतर महानैवेद्य दाखवावा.)
पूजा झाल्यावर आरती करावी व नंतर प्रार्थना करावी.