प्रदोष व्रत प्रत्येक महिन्याच्या त्रयोदशी तिथीला येते. हे व्रत महादेवाला समर्पित आहे. असे म्हणतात की समुद्र मंथनच्या वेळी महादेवाने जगाचा उद्धार करण्यासाठी विष पिले तो दिवस त्रयोदशी होता. त्यानंतर सर्व देवांनी कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी प्रदोष काळात पूजा केली. यावर महादेव खूप प्रसन्न झाले आणि तेव्हापासून हे व्रत महादेवाला समर्पित केले जाऊ लागले. आजही या व्रतामध्ये प्रदोष कालात महादेवाची पूजा केली जाते. प्रदोषाचे महत्त्वही दिवसानुसार बदलते.
शनि प्रदोष व्रत कथा
पौराणिक कथेनुसार, एकेकाळी एका गावात एक प्रसिद्ध व्यापारी राहत होता. तो खूप श्रीमंत होता आणि नेहमी इतरांना मदत करत असे. जो कोणी त्याच्या दारात मदत मागायला आला, तो कधीही रिकाम्या हाताने परत देत नाही. परोपकारी स्वभावामुळे त्यांना समाजात चांगली प्रतिष्ठा होती. मात्र, या व्यापाऱ्याला मुलं होत नव्हते. यामुळे तो आणि त्याची बायको कायम दुखी असायचे. एकदा व्यापारी आणि बायको तीर्थ यात्रेला जातात.
तीर्थ यात्रेच्या दरम्यान त्यांना एका झाडाखाली एक साधू बसलेले दिसतात. हे साधू ध्यानस्थ अवस्थेत होते. दोघेही साधूकडे गेले आणि त्याच्यासमोर हात जोडून बसले. साधूचे ध्यान संपल्यावर त्यांनी त्या दोघांकडे पाहिले आणि त्यांना सांगितले की तुमचे दु:ख जे काही आहे ते मला अगोदरच माहीती आहे. साधू म्हणाले की, तुम्हाला एक मुलं पाहिजे आहे. यासाठी तुम्ही दोघांनी महादेवाची पूजा करा आणि विधिपूर्वक शनि प्रदोष व्रत करा. शिवच्या कृपेनेच तुम्हाला अपत्यप्राप्ती होईल. यानंतर साधूने त्याला शनि प्रदोष व्रताची पद्धतही सांगितली.
हे रुद्रदेव शिव नमस्कार ।
शिवशंकर जगगुरु नमस्कार ॥
हे नीलकंठ सुर नमस्कार ।
शशि मौलि चन्द्र सुख नमस्कार ॥
हे उमाकांत सुधि नमस्कार ।
उग्रत्व रूप मन नमस्कार ॥
ईशान ईश प्रभु नमस्कार ।
विश्‍वेश्वर प्रभु शिव नमस्कार ॥
यानंतर व्यापारी आणि त्याची पत्नी साधूला नमन केले आणि तीर्थयात्रेला निघाले. तीर्थयात्रा करून परतल्यानंतर त्यांनी साधूने सांगितलेल्या पद्धतीनुसार शनि प्रदोष व्रत केले. काही काळ उपवास केल्यावर व्यापाऱ्याची पत्नी गरोदर राहिली आणि तिने मुलाला जन्म दिला. अशा प्रकारे शनि प्रदोष व्रताचे पालन केल्याने त्यांच्या जीवनातील शून्यता भरून निघून कुटुंबात आनंदाचे वातावरण होते.
