कदा राजा सीताश्व धर्माचा अर्थ जाणून घेण्याच्या इच्छेने ब्रह्मदेवांकडे गेला आणि त्यांच्या चरणी मस्तक टेकवून म्हणाला – हे आदिदेव ! तुम्ही सर्व धर्मांचे प्रवर्तक आणि गूढ धर्मांचे जाणता आहात.
आपल्या श्रीमुखातून धर्माची चर्चा ऐकून मनाला आत्मिक शांती मिळते. भगवंताच्या चरणकमळावर प्रेम वाढते. तसे तुम्ही मला वेगवेगळ्या प्रकारच्या उपवासांबद्दल सूचना दिल्या आहेत. आता मला तुझ्या मुखातून ते महान व्रत ऐकायचे आहे, ज्याचे पालन केल्याने प्राणिमात्रांची सर्व पापे नष्ट होतात.
राजाचे म्हणणे ऐकून ब्रह्मदेव म्हणाले – तुझा प्रश्न खूप चांगला आहे आणि धर्माबद्दल प्रेम वाढवणारा आहे. मी तुम्हाला सर्व पापांचा नाश करणाऱ्या सर्वोत्तम व्रताबद्दल सांगतो. हे व्रत ऋषी पंचमी म्हणून ओळखले जाते. हे व्रत करणार्‍या व्यक्तीची सर्व पापांपासून मुक्ती होते.
ऋषीपंचमीची पौराणिक कथा
पौराणिक कथेनुसार, उत्तक नावाचा ब्राह्मण आपल्या पत्नीसह विदर्भात राहत होता. त्यांना दोन मुले होती. एक मुलगा आणि एक मुलगी. ब्राह्मणाने योग्य वर पाहून आपल्या मुलीचे लग्न त्याच्याशी लावले. पण, काही दिवसांनी त्याचा अकाली मृत्यू झाला. यानंतर त्याची निराधार पत्नी आपल्या माहेरी परतली. एके दिवशी मुलगी एकटीच झोपली होती, तेव्हा तिच्या आईने मुलीच्या अंगावर जंत वाढल्याचे पाहिले. हे पाहून ती घाबरली आणि तिने तात्काळ उत्तक यांना माहिती दिली.
उत्तक ब्राह्मणाने ध्यान केल्यावर सांगितले की, तिच्या मागील जन्मी ती एका ब्राह्मणाची मुलगी होती. पण, मासिक पाळीदरम्यान तिच्याकडून मोठी चूक झाली होती. मासिक पाळीच्या अवस्थेत तिने भांड्यांना हात लावला होता आणि ऋषीपंचमीचे व्रतही पाळले नव्हते. त्यामुळेच तिची ही अवस्था झाली. यानंतर वडिलांच्या सांगण्यावरून मुलीने ऋषीपंचमीचे व्रत केले आणि ती बरी झाली.