Jyeshta Gauri : ज्येष्ठ गौरी : मूहूर्त, पूजा, कथा, पूजेची तयारी, गौरी विसर्जन

jyeshta gauri image

ज्येष्ठ गौरी (Jyeshta Gauri )पूजा ही महाराष्ट्रातील एक महत्त्वपूर्ण आणि पारंपारिक धार्मिक विधी आहे. गणेशोत्सवाच्या काळात, गणेश चतुर्थीच्या दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवशी गौरींची स्थापना केली जाते. ज्येष्ठ गौरी म्हणजेच माता पार्वती, जिने आपल्या भक्तांच्या घरी येऊन सुख, समृद्धी आणि शांतीचा आशीर्वाद देण्यासाठी ही पूजा केली जाते.

गणेश चतुर्थीच्या दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवशी गौरींची स्थापना केली जाते. पूजेचा मुहूर्त पंचांगानुसार आणि पंडितांच्या सल्ल्यानुसार ठरवला जातो. पूजेचा शुभ मुहूर्त निवडताना गृहस्थांनी घरातील परिस्थिती, वातावरण, आणि पंचांगातील ग्रह-ताऱ्यांची स्थिती लक्षात घेऊन निर्णय घेतला पाहिजे.

ज्येष्ठा गौरी पूजा मंगळवार, १० सप्टेंबर २०२४ रोजी
ज्येष्ठा गौरी पूजा मुहूर्त – सकाळी ०७:३४ ते संध्याकाळी ०७:३५
कालावधी – १२ तास ०१ मिनिट
ज्येष्ठा गौरी आवाहन सोमवार, ९ सप्टेंबर २०२४ रोजी
ज्येष्ठा गौरी विसर्जन बुधवार, ११ सप्टेंबर २०२४ रोजी

ज्येष्ठा नक्षत्र प्रारंभ – १० सप्टेंबर २०२४ रोजी सकाळी ०७:३४
ज्येष्ठा नक्षत्र समाप्ती – ११ सप्टेंबर २०२४ रोजी सकाळी ०८:५२
(द्रिक पंचांगानुसार)

ज्येष्ठ गौरी पूजा हिंदू धर्मात विशेष महत्त्वाची मानली जाते. या पूजेमुळे घरात सुख, शांतता, समृद्धी, आणि संपत्ती येते, असा विश्वास आहे. गौरी म्हणजेच पार्वती, शिवाच्या पत्नी आणि गणपतीच्या आई, तिच्या पूजेचा उद्देश आहे तिच्या कृपेने सर्व इच्छा पूर्ण होणे. गौरी म्हणजेच स्त्रीशक्तीचे प्रतीक असून, तिच्या पूजेमुळे विशेषतः स्त्रियांना जीवनात समृद्धी आणि सुखप्राप्ती होते.

ज्येष्ठ गौरी कथा: jyeshta gauri story

एके काळी कैलास पर्वतावर भगवान शिव आणि माता पार्वती राहत होते. कैलास पर्वतावर देव, ऋषी-मुनी आणि संत यांची नेहमीच वर्दळ असायची. माता पार्वती अत्यंत सौम्य, सुंदर, आणि सर्वभक्तांना कृपा करणारी देवी म्हणून प्रसिद्ध होत्या. एके दिवशी, पार्वती मातेच्या मनात आले की, त्यांना पृथ्वीवर जाऊन लोकांच्या सुख-दुःखात सहभागी व्हावे.

त्या वेळेला पृथ्वीवर कठीण परिस्थिती होती. लोकांना पाण्याचा अभाव होता, पिके नीट येत नव्हती, आणि घराघरांतून दुःखाचे सावट होते. माता पार्वतीला या परिस्थितीची माहिती मिळाली आणि त्या अत्यंत दुःखी झाल्या. त्यांनी आपल्या पती शिवाला विचारले, “मी पृथ्वीवर जाऊन माझ्या भक्तांच्या दुःखात सहभागी होऊ का?” शिवाने त्यांच्या इच्छेला मान्यता दिली.

पार्वती माता पृथ्वीवर आल्या आणि आपल्या भक्तांच्या घरी पाहुण्या म्हणून राहिल्या. त्या घरी येताच वातावरण बदलले, घरातील स्त्रियांना प्रसन्नता आली आणि सर्वांनी देवीचे स्वागत केले. पार्वती मातेच्या आशीर्वादामुळे घरात सुख, शांती, आणि समृद्धी यांची भरभराट झाली. तिच्या कृपेने घरातील सर्व सदस्यांच्या जीवनात आनंद भरला.

पार्वती मातेने भक्तांना सांगितले की, “मी तुम्हा सर्वांना आशीर्वाद देण्यासाठी आले आहे. तुम्ही माझी पूजा करा, मला ओटी भरा, आणि माझी आराधना करा. मी तुमच्या घरात सुख, शांती, आणि समृद्धीचा वास करू देईल.” त्यांच्या या वचनामुळे भक्तांच्या मनात तिच्याविषयी अधिक आदर आणि भक्तिभाव निर्माण झाला.

पार्वती मातेने सांगितलेली पूजा पारंपरिक पद्धतीने केली जाते. स्त्रिया विशेषतः या पूजेत सहभागी होतात, आणि त्या पार्वती मातेची आराधना करून आपल्या जीवनात सुख-समृद्धी मिळवण्याची इच्छा व्यक्त करतात.

गौरी पूजेसाठी काही दिवसांपूर्वी तयारी सुरू केली जाते. घरातील स्त्रिया या पूजेसाठी विशेष तयारी करतात. पूजा करण्यासाठी लागणारे साहित्य, पूजा सजावट, गौरींच्या मूर्ती किंवा प्रतीकात्मक मातीची मूर्ती, सणासाठी विशेष कपडे, आणि नैवेद्याची तयारी केली जाते.

गणेश चतुर्थीच्या दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवशी गौरींची स्थापना केली जाते. मांडव, फुलांची सजावट, रांगोळी, आणि दीपमालिका यांचा उपयोग करून गौरींचं स्वागत केलं जातं. त्यांच्या आगमनाच्या दिवशी, विशेष करून ओटी भरून त्यांच्या स्वागतासाठी सर्व तयारी केली जाते. ओटीत सुपारी, हळद-कुंकू, अक्षता, नारळ, आणि साडी-चोळी यांचा समावेश असतो.

पूजेनंतर गौरींची आरती केली जाते. यामध्ये 16 उपचार (षोडशोपचार) केले जातात. यामध्ये आवाहन, स्नान, वस्त्र, गंध, पुष्प, धूप, दीप, नैवेद्य, तांबूल, आचमन, निवेदन, आणि नमस्कार यांचा समावेश असतो. गौरींच्या पूजेत व्रत, कथेचं वाचन, आणि मंत्रजप करणं आवश्यक मानलं जातं.

गौरी पूजेच्या नैवेद्यासाठी पुरणपोळी, वरण भात, पाच प्रकारचे भाजी, कडधान्य, आणि पाच प्रकारच्या मिठाया तयार केल्या जातात. या नैवेद्याचे वितरण कुटुंबातील सदस्य आणि शेजाऱ्यांमध्ये केले जाते. नैवेद्य प्रसाद म्हणून मानला जातो आणि सर्वांनी याचा लाभ घ्यावा, असं मानलं जातं.

गौरींचं विसर्जन गणेश विसर्जनाच्या आधी केलं जातं. विसर्जनाच्या दिवशी गौरीला निरोप देताना स्त्रिया तिचं विसर्जन करताना गाणी गातात आणि पुढच्या वर्षी पुन्हा यायची विनंती करतात. विसर्जनावेळी घरातील स्त्रियांचा सहभाग असतो आणि त्यांच्या सन्मानाने विसर्जन केलं जातं.

विसर्जनाची तयारी

  • सकाळी लवकर उठून स्नान करा आणि शुद्ध वस्त्रे परिधान करा.
  • गौरीची मूर्ती स्वच्छ करा आणि तिला नवीन वस्त्र परिधान करा.
  • पूजेसाठी आवश्यक सामग्री जमा करा – फुले, फळे, नैवेद्य, आरती साहित्य इत्यादी.

उत्तर पूजा

  • गौरीला धन्यवाद देण्यासाठी आणि निरोप देण्यासाठी उत्तर पूजा करा.
  • हळद, कुंकू, चंदन, सुका मेवा, नारळ, पान-सुपारी, विशेष पदार्थ, धूप इत्यादी अर्पण करा.
  • पाच ताटांमध्ये महिलांसाठी भेटवस्तू ठेवा – हळद, कुंकू, कपडे, साडी, पैसे, खाद्यपदार्थ, बांगड्या इत्यादी.

आरती आणि प्रार्थना

  • गौरीची आरती करा आणि निरोपाची गाणी म्हणा.
  • गौरीला पुढील वर्षी पुन्हा येण्याची विनंती करा.
  • लाह्या किंवा दही-भात बांधून गौरीसाठी प्रवासाचे अन्न तयार करा.

विसर्जन

  • शेवटची आरती झाल्यावर मूर्तीवरील दागिने काढून ठेवा.
  • मूर्ती जवळच्या पाण्याशयात विसर्जित करण्यासाठी घेऊन जा.
  • विसर्जनाच्या ठिकाणाहून थोडी माती घरी आणून घराभोवती शिंपडा.

इतर महत्त्वाचे मुद्दे

  • फक्त सौभाग्यवती महिलांनीच गौरी पूजेत सहभागी व्हावे.
  • विसर्जनापूर्वी उपवास करावा आणि गौरीला फळे, भाज्या अर्पण कराव्यात.
  • विसर्जनाच्या वेळी शुद्ध मन ठेवून गौरीच्या पुनरागमनासाठी प्रार्थना करावी.