मुंबई हे शहर अनेक गोष्टींसाठी जगप्रसिद्ध आहे. जगभरातील अनेक पर्यटक मुंबई दर्शनासाठी येत असतात. मायानगरी अशी ओळख असलेल्या मुंबईत कोणीही उपाशी राहात नाही, असे म्हटले जाते. देशाप्रमाणे मुंबईदेखील विविधतेत एकतेने नटलेली आहे. अनेक जाती, धर्म, पंथाचे लोक एकत्रपणे मुंबई नांदतात. मुंबईत अनेक मंदिरे, धार्मिक स्थळे आहे. मात्र, सर्वांचे प्रथम आराध्य असलेल्या गणपतीचे श्री सिद्धिविनायक मंदिर जगविख्यात आहे. दररोज हजारो भाविक या मंदिरात बाप्पाच्या दर्शनासाठी येत असतात. जगाच्या कानाकोपऱ्यातून आलेल्या भाविकांची मंदिरात रेलचेल असते.
मुंबईतील या सिद्धिविनायक मंदिरालाही एक प्राचीन इतिहास आहे. दादर येथील प्रभादेवी भागात असलेले हे भव्य मंदिर सर्वांचेच मोठे आणि महत्त्वाचे श्रद्धास्थान आहे. मंगळवार हा गणपतीचा वार मानला जातो. या दिवशी विशेष करून भाविक सिद्धिविनायकाच्या चरणी लीन होण्यासाठी आवर्जुन येतात. दर महिन्यात येणाऱ्या संकष्ट चतुर्थीला विशेष धार्मिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. अंगारकी चतुर्थीला तर पहाटेपासूनच भाविकांची भली मोठी रांग लागते. चला तर मग जाणून घेऊया या मंदिराविषयी..
सिद्धिविनायक नाव कसे पडले?
सिद्धिविनायक. श्री गणेशाच्या अनेक लोकप्रिय रुपांपैकी विशेष असे रुप आहे. गणपतीच्या या रुपाचे वैशिष्ट्य म्हणजे गणपतीची सोंड उजव्या बाजूला आहे. मिळालेल्या माहितीनुसार, उजव्या सोंडेच्या गणपतीच्या स्वरुपाला सिद्धपीठ असे संबोधले जाते. म्हणूनच गणपतीच्या या स्वरुपात स्थापित झालेल्या मंदिरांना सिद्धिविनायक मंदिर असे म्हटले जाते. उजव्या सोंडेच्या गणपतीचे व्रत आचरणे कठीण असते, असे मानले जाते. कारण ते योग्य पद्धतीने आणि कर्मठपणाने आचारावे, असे सांगितले जाते.
सिद्धिविनायक मंदिराचा इतिहास
सिद्धिविनायक मंदिराच्या उभारणीमागे एक कथा आहे, जी तुम्हाला कदाचित माहीत नसेल. लक्ष्मण विठू आणि देउबाई पाटील दाम्पत्याला मूलबाळ नव्हते म्हणून त्यांनी 1801 मध्ये गणपतीचे मंदिर बांधण्याचा निर्णय घेतला, जेणेकरून त्या मंदिरात येऊन अपत्यहीन जोडप्यांची इच्छा पूर्ण होऊ शकेल. आशीर्वाद म्हणून मूल मिळवा.
या मंदिराची मूळ रचना चौकोनी बिंदू असलेल्या घुमटाच्या आकाराच्या शीराने सुशोभित केलेली आहे. एकदा संत अक्कलकोट स्वामी समर्थ यांचे शिष्य रामकृष्ण जांभेकर महाराज यांनी त्यांच्या गुरूंच्या आज्ञेनुसार मंदिराच्या प्रमुख देवतेसमोर दोन दैवी मूर्ती साकारल्या. स्वामी समर्थांच्या भविष्यवाणीनुसार, 21 वर्षांच्या कालावधीनंतर, दफन केलेल्या मूर्तींमधून एक मंदार वृक्ष वाढला, ज्याच्या फांद्यांमध्ये स्वयंभू देवता गणेशाची प्रतिमा दिसू लागली.
सिद्धिविनायकाची मूर्ती
सिद्धिविनायकाची मूर्ती ही पाषाणाची आहे. याची सोंड उजव्या बाजूला आहे. या मंदिरात पत्नी रिद्धी आणि सिद्धीसह गणपती विराजमान झाले आहेत. गणपतीचे हे स्वरुप अत्यंत मनमोहक, प्रसन्नता देणारे आणि मनःशांतीदायक असेच आहे. सिद्धिविनायकाच्या केवळ दर्शनाने मनातील इच्छा पूर्ण होतात, अशी मान्यता आहे. सिद्धिविनायक मंदिराचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे या मंदिराची द्वारे सर्वांसाठी खुली आहेत. कोणत्याही जाती, धर्म, पंथाच्या व्यक्तीला मंदिरात प्रवेश दिला जातो.
सर्वांत श्रीमंत देवस्थान
भारतातील सर्वांत श्रीमंत देवस्थानांपैकी एक मुंबईतील सिद्धिविनायक मंदिर आहे. मिळालेल्या माहितीनुसार दरवर्षी कोट्यवधी रुपये भाविकांकडून दान स्वरुपात मिळतात. शिवाय अनेक वस्तू सिद्धिविनायक चरणी अर्पण करतात. या मंदिराचे व्यवस्थापन करणारे विश्वस्त मंडळही देशातील श्रीमंत विश्वस्त मंडळाच्या यादीत समाविष्ट आहे. या मंदिराकडून अनेक लोकोपयोगी, समाजपयोगी कामे केली जातात. अनेकांना आर्थिक मदत केली जाते. राज्यात संकटकाळी सिद्धिविनायक सामान्यांच्या मदतीला धावून जातो. सिद्धिविनायक मंदिराकडून करण्यात आलेल्या मदतीची अनेक उदाहरणे देता येतील.
नवसाला पावणार सिद्धिविनायक
नवसाला पावणारा, भक्तांच्या हाकेला धावून जाणारा गणपती अशी सिद्धिविनायकाची वेगळी ओळख आहे. सिद्धिविनायकाची मनापासून भक्ती केल्यास, तो भक्तांना निराश करत नाही. भाविकांच्या मनोकामना पूर्ण करतो, अशी मान्यता आहे. या मंदिरात गणपतीचे वाहन असलेल्या उंदराच्या दोन चांदीच्या मूर्त्या आहेत. या उंदिर मामांच्या कानात भाविक आपली इच्छा प्रकट करतात. उंदिर मामा ती इच्छा गणपती बाप्पापर्यंत पोहोचवतात, अशी भाविकांची श्रद्धा आहे.
सिद्धिविनायक मंदिर आरतीच्या वेळा
सिद्धिविनायक मंदिरातील गणपतीची आरती विशेष असते. येथे आम्ही तुम्हाला या मंदिराच्या आरतीबद्दल संपूर्ण माहिती देत आहोत जी तुम्हाला सिद्धिविनायक येथे साजऱ्या होणाऱ्या विशेष सण आणि उत्सवानुसार तुमच्या सहलीचे नियोजन करण्यास मदत करेल.
बुधवार ते सोमवार आरतीच्या वेळा
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5:30 ते संध्याकाळी 6
श्री दर्शन – सकाळी 6.०० ते दुपारी 12.15
नैवेद्य – दुपारी 12:15 ते 12:30 पर्यंत
श्री दर्शन – दुपारी 12:30 ते संध्याकाळी 7:20
आरती किंवा संध्याकाळची प्रार्थना विधी – संध्याकाळी 7:30 ते 8:00 पर्यंत
श्री दर्शन – रात्री 8.00 ते रात्री 9.50
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्यापूर्वीची शेवटची आरती – सकाळी 9.50
मंगळवारी आरतीच्या वेळा
श्री दर्शन – पहाटे 3:15 ते 4:45
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5:00 ते संध्याकाळी 5:30
श्री दर्शन – पहाटे 5:30 ते 12:15
नैवेद्य – दुपारी 12:15 ते 12:30 पर्यंत
श्री दर्शन – दुपारी 12:30 ते रात्री 8:45 पर्यंत
आरती किंवा रात्रीची प्रार्थना – 9:30 PM ते 10:00 PM
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्यापूर्वीची शेवटची आरती – 12:30 AM
विनायकी चतुर्थी
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5.30 ते संध्याकाळी 6.00 पर्यंत
श्री दर्शन – सकाळी 6.00 ते संध्याकाळी 6.30 पर्यंत
अभिषेक, नैवेद्य आणि पूजा आरती – सकाळी 7:30 ते दुपारी 1 वाजेपर्यंत (यावेळी मंदिरातील भाविक प्रवेशास परवानगी नाही)
श्री दर्शन – दुपारी 1:30 ते 7:20 पर्यंत
आरती किंवा संध्याकाळची प्रार्थना – संध्याकाळी 7:30 ते रात्री 8:00 पर्यंत
श्री दर्शन – रात्री 8:00 ते रात्री 9:50
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्यापूर्वीची शेवटची आरती – रात्री 9:50
संकष्टी चतुर्थी
श्री दर्शन सकाळचे दर्शन – 4:00 AM ते 4:45 PM
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5:00 ते संध्याकाळी 5:30
श्री दर्शन किंवा सकाळचे दर्शन – रात्री 5:30 पासून चंद्रोदयाच्या 90 मिनिटे आधी
पूजा, अभिषेक, नैवेद्य – चंद्रोदयाच्या 90 मिनिटे आधी (या वेळी मंदिरात भक्तांना परवानगी नाही)
रात्रीची आरती किंवा प्रार्थना – चंद्रोदयानंतर (अभिषेकानंतर पूजा)
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्यापूर्वीची शेवटची आरती – चंद्रोदयानंतर 90 मिनिटांनी शेजार
माघी श्रीगणेश जयंती
श्री दर्शन किंवा सकाळचे दर्शन – पहाटे 4.00 ते 4.45 पर्यंत
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5:00 ते संध्याकाळी 5:30
श्री दर्शन किंवा सकाळचे दर्शन – सकाळी 5:30 ते 10:45 पर्यंत
पूजा, अभिषेक, नैवेद्य आणि आरती – सकाळी 10:45 ते दुपारी 1:30
श्री दर्शन – दुपारी 1:30 ते 7:20 पर्यंत
आरती किंवा प्रार्थना – संध्याकाळी 7:30 ते रात्री 8:00 पर्यंत
श्री दर्शन किंवा रात्रीचे दर्शन: रात्री 8.00 ते शेजारती
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्याच्या आदल्या दिवशीची शेवटची आरती – रथ-शोभा यात्रेनंतरची शेज आरती
भाद्रपद श्री गणेश चतुर्थी
श्री दर्शन किंवा सकाळचे दर्शन – पहाटे 4.00 ते 4.45 पर्यंत
काकड आरती किंवा सकाळची प्रार्थना – सकाळी 5:00 ते संध्याकाळी 5:30
श्री दर्शन किंवा सकाळचे दर्शन – सकाळी 5:30 ते 10:45 पर्यंत
पूजा, अभिषेक, नैवेद्य आणि आरती – सकाळी 10:45 ते दुपारी 1:30
श्री दर्शन – दुपारी 1:30 ते 7:20 पर्यंत
संध्याकाळची आरती किंवा प्रार्थना – संध्याकाळी 7:30 ते रात्री 8:00 पर्यंत
श्री दर्शन किंवा रात्री दर्शन – रात्री 8.00 ते रात्री 10.00
शेज आरती किंवा मंदिर बंद होण्याच्या आदल्या दिवशीची शेवटची आरती – रात्री 10:00
सिद्धिविनायक मंदिराला भेट देण्याची उत्तम वेळ
मुंबईत जाण्यासाठी ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा सर्वोत्तम काळ आहे. मुंबईत पावसाळ्यात चांगला पाऊस पडतो. उन्हाळा हा मुंबईला भेट देण्यासाठी चांगला काळ नाही कारण तो अत्यंत उष्ण आणि दमट असतो. मुंबईत थंडीचा ऋतू खूप आल्हाददायक असतो. जर आपण मंदिराबद्दल बोललो तर सिद्धिविनायक मंदिरात जाण्यासाठी दुपारची वेळ ही सर्वोत्तम वेळ आहे कारण यावेळी मंदिरात कमी गर्दी असते. तसेच, तुम्ही विनायकी चतुर्थी, संकष्टी चतुर्थी, माघी श्री गणेश जयंती आणि भाद्रपद श्री गणेश चतुर्थी या सणांमध्ये मंदिराला भेट देऊ शकता ज्यात विशेष प्रार्थना सेवा आहेत.
सिद्धिविनायक मंदिरात कसे जायचे-
तुम्हाला सिद्धिविनायक मंदिरात जायचे असेल तर दादरहून प्रभादेवीला जाण्यासाठी मुंबई शहराच्या कोणत्याही कोपऱ्यातून तुम्हाला बेस्टची बस मिळेल. दादरला जाण्यासाठी तुम्ही लोकल ट्रेनचीही मदत घेऊ शकता, यासोबतच दादर ते प्रभादेवीपर्यंत कॅब सेवाही उपलब्ध आहे. कॅबच्या मदतीने तुम्ही शहराच्या कोणत्याही भागातून प्रभादेवीला पोहोचू शकता. तुम्ही देशातून किंवा परदेशातून सिद्धिविनायक मंदिराच्या दर्शनासाठी मुंबईत येत असाल तर आम्ही तुम्हाला मुंबईत कसे पोहोचायचे याची माहिती देणार आहोत.
विमानाने सिद्धिविनायक मंदिरात कसे पोहोचायचे
जर तुम्ही मुंबई विमानातून सिद्धिविनायक मंदिरात दर्शनासाठी येत असाल तर सांगा की मुंबई देशाबरोबरच जगाच्या हवाई मार्गानेही चांगली जोडलेली आहे. छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ शहराच्या उत्तरेस 30 किमी अंतरावर आहे.येथे पोहोचल्यानंतर तुम्ही प्रभादेवीला जाण्यासाठी कॅब किंवा बसने जाऊ शकता.
ट्रेनने सिद्धिविनायक मंदिरात कसे पोहोचायचे
मुंबई शहर भारताशी रेल्वेने खूप चांगले जोडलेले आहे. मध्य, पूर्व आणि पश्चिम भारतातून निघणाऱ्या गाड्या छत्रपती शिवाजी टर्मिनस किंवा व्हीटी येथे येतात. आणि उत्तर भारतातील गाड्या मुंबई सेंट्रल स्टेशनवर येतात.
रोडने सिद्धिविनायक मंदिरात कसे पोहोचायचे
भारतातील अनेक राज्ये आणि शहरांमधून बसेस मुंबई सेंट्रल बस स्थानकावर येतात. या स्थानकावर बहुतांश आंतर-महाराष्ट्र बसेस येतात. परंतु पुणे आणि नाशिक येथून प्रवास करणारे लोक दादर रेल्वे स्थानकाजवळील ASIAD बस स्टँडवर पोहोचू शकतात.