मकर संक्रांती हा हिंदू लोकांचा एक महत्वाचा सण आहे. ह्या सणाला उत्तरेणुदेशात “मकर संक्रांती” आणि दक्षिणेनुदेशात “पोंगल” ह्या नावाने म्हणतात. ह्या सणाचा मुख्य कारण हे आहे की सूर्याचं दिनांतर पडदे होण्याने हा सण आणि देवांचं आभास होण्याचं आहे. मकर संक्रांती हा सण पौष्टिक आहे आणि त्यावरती विविध सांस्कृतिक क्रियाकलाप असतात.

मकर संक्रांती जानेवारी किव्हा फेब्रुवारी महिन्यात साजरा होतं, ह्या सणाला उत्तरेणुदेशात पौष्टिक आहारे विशेषत: तिलगुळ खायला दिली जातात. दक्षिणेनुदेशात पोंगल असा सण साजरा होतो ज्यामध्ये चावल, जागरी, तिलगुळ खायला दिले जातात.

मकर संक्रांतीच्या दिवशी लोकांनी पौराणिक केळी करतात आणि प्रियांचं हळद खायला दिले जातात. अधिकांश लोक गावातील उड्डी बनवतात आणि ह्या उड्डीमध्ये तिळ आणि गुळ असतात. या दिवशी लोकांनी धान्य वस्त्र आणि नवीन घाताळे ग्रहण करतात. एक विशेष रंगातलं पाणी डाळून टाकलं जातं आणि उड्डीच्या दोन कोनातून आदिमध्ये तिळगुळ व सक्कर दिलं जातं.

शेतीशी आणि सौरकालगणनेशी संबंध

मकर संक्रांती हा एक भारतीय सण आहे ज्याला सूर्याची कालगणना संबंधित अत्यंत महत्त्व आहे. हे सण शेतीशी संबंधित असून हळुहळूचं दिवस मोठं होतं जातं आणि रात्री लहान होतं जातं. सूर्याची तीव्रता दाहाच्या अनुभवामध्ये बदलतात आणि साधारणत: १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने रथसप्तमी होते. रथसप्तमीपासून सूर्याच्या रथावर घोडे लावले जातात आणि सूर्यदेवाला चांगले मनापासून आदर केले जाते. या दिवशी आग ओकायला (तापायला) सुरूवात करण्यात येते.

मकरसंक्रांतीचे आहारदृष्टया महत्व – (makar sankranti significance)

मकरसंक्रांतीला सुवासिनी एकमेकिंना सुगडयाचे वाण देतात या वाणात हरभरे, मटर, बोरं, उस, गहु, तीळ, नाणे, असल्याचे आपण पाहातो. (हरभरे, मटर, बोरं, गव्हाच्या ओंब्या या दिवसांमध्येच विपुल प्रमाणात उपलब्ध असल्याने वाणात त्याचा समावेश आपल्याला पहायला मिळतो) ऊस, हरभरे, बोरं, गव्हाच्या ओंब्या, तीळ सुगडयात भरून हे वाण महिला वर्ग ज्यापध्दतीने एकमेकिंना देतं त्याचप्रमाणे पंढरपुरच्या रूक्मिणीला देखील सवाष्ण स्त्रिया आजच्यादिवशी हे वाण देण्याकरता गर्दी करतांना दिसुन येतात.

महाराष्ट्रातील मकरसंक्रांत हा सन कसा साजरा करतात?

मकर संक्रांतीला काळे कपडे घालण्याची, एकमेकांना देण्याची देखील प्रथा आहे. “तिळगुळ घ्या आणि गोडगोड बोला” असं म्हणण्याची संधी आपल्याला केवळ या सणालाच मिळते बरं कां! तिळ आणि गुळ हे उष्ण असल्याने या थंडीच्या मौसमात आपल्या शरीरात आवश्यक उष्णतेची गरज तिळगुळ पुर्ण करतं आणि याच मुख्य कारणामुळे मकर संक्रांतीला तिळगुळ देण्याची परंपरा सुरू झाली असावी.

मकरसंक्रांती आणि पतंग – (makar sankranti and kite)

मकर संक्रांतीच्या दिवशी, सुवासिनींनी हळदीकुंकवाचे आयोजन केले जाते. हळदीकुंकवाचं हे आयोजन बालगोपाळांसाठी अत्यंत आनंददायक असतं. त्यात, बालगोपाळ आपल्या मित्रांसोबत, मंडळीबरोबर किंवा वडीलांसोबत खेळतात. या दिवशी पंतग उडविण्यात सुरेख सहभाग घेतलं जातं. धेर्याने पंतग बनविण्याचं कला शिकविलं जातं. पंतग उडविण्याचं अनुभव अत्यंत आनंददायक आणि उत्सवपूर्ण असतं.हजारो पर्यटक या दिवशी गुजरात राज्यात भेट देतात कारण गुजरात राज्यात या दिवसांमध्ये लाखो पतंगी आकाशात विविध आकारात उडत असल्याचे आपल्याला दिसते. या पतंग उडविण्याचे शास्त्रीय कारण पाहिल्यास आपल्याला सहज लक्षात येईल की थंडीच्या या दिवसांमध्ये सुर्याच्या सान्निध्यात वेळ घालवण्याकरता पतंगी पेक्षा चांगले कारण कोणतेही असु शकत नाही. आणि म्हणुनच मकरसंक्रांतीला पतंग उडविण्याची परंपरा सुरू झाली असावी